Lukas, læknin, hin elskaði

Søguskrivarin Lukas

Lukas er serliga kendur fyri bøkurnar, sum hann gav okkum. Tær eru tvær: Evangeliið eftir Lukas og Ápostlasøgan.

Lukas var heidningur – einasti ikki jødi, ið skrivaði bøkur, sum gjørdust partur av Skriftini. Og tað var ikki smávegis, ið hann læt eftir seg. Lukasar evangeliið og Ápostlasøgan telja næstan 30% av øllum Nýggja Testamenti. Tað er í mongd meira, enn Paulus læt eftir seg.

Báðar bøkurnar hjá Lukasi eru skrivaðar til ein, ið nevndist Teofilus (Luk. 1.3 og Áp. 1.1). Møguliga var Teofilus sakførarin, sum skuldi verja Paulus, tá ið hann skuldi standa framman fyri keisaranum, og møguliga vórðu bøkurnar skrivaðar sum verjurit. Hóast áhugavert, er tað sjálvandi bert gitingar.

Samverkamaðurin Lukas

Trý brot eru í Ápostlasøguni, har Lukas skrivar í fyrsta persóni fleirtal. Hann skrivar „vit“, heldur enn „teir“. Orsøkin er, at hann var við í tí, sum fór fram.

Latið okkum hyggja at brotunum:

Fyrsta brotið: Ápostlasøgan 16.9-17

Tað byrjar í Troas. At hetta er fyrstu ferð, at Lukas gerst partur av søguni, kundi bent á, at tað var her, at hann og Paulus komu at kennast. Tað var eisini í Troas, at Paulus um náttina sá sjón av manni úr Makedonia, sum bað Paulus koma yvir at hjálpa teimum. Teir – eisini Lukas – gjørdu, sum maðurin hevði biðið Paulus, og teir fóru.

At teir fóru yvir til Makedonia, merkti – okkum vitandi – at evangeliið fyri fyrstu ferð kom til Evropa, og Lukas var við, tá ið tað hendi.

Í Makedonia fóru teir til Filippi. Har hendi mangt og hvat. Teir prædikaðu evangeliið, fólk komu til trúgv, Paulus og Silas vórðu settir í fangahús og fangavaktarin og øll í húsi hansara vórðu frelst (Áp. 16.23-34).

Orsøkin til, at Paulus og Silas vórðu settir í fangahús, var, at Paulus hevði rikið spádómsanda út úr ungari gentu (Áp. 16.18).

Og so er Lukas ikki partur av tí, sum fer fram, fyrr enn vit koma til 20. kapittul.

Annað brotið: Ápostlasøgan 20.5-21.18

Í fyrra brotinum var Lukas við í Filippi – tað vil siga í Makedonia – og tað er her, at vit møta honum aftur. Teir ferðast nakað í Makedonia og fara so aftur til Troas, staðið, har vit fyrstu ferð møttu Lukasi.

Vitjanin hesaferð verður serliga minst fyri tað, sum hendi unga manninum Eutykusi. Tað var hann, sum sovnaði, meðan Paulus talaði, og hann datt niður úr vindeyganum á triðju hædd (Áp. 20.10).

Úr Troas byrja teir longu ferðina til Jerúsalem. Á vegnum steðga teir í Milet, har Paulus sendi boð til Efesus og bað teir elstu í samkomuni koma til sín. Teir fara so víðari og steðga her og har og vitja trúgvandi. Á ferðini verður Paulus fleiri ferðir ávaraður um ikki at fara til Jerúsalem. Paulus kendi tó á sær, at tað var júst har, hann skuldi. Ilt er at vita, hvat Lukas og hinir hava hugsað. Umsíðir koma teir til Jerúsalem, og Lukas er saman við Paulusi, tá ið teir fara til Jákup og hinar elstu.

Nakað seinni verður Paulus tikin og hildin fangi í Kesarea í heili tvey ár. Hann verður síðan sendur til Róm.

Triðja brotið: Ápostlasøgan 27.1-28.16

Lukas var við á minniligu ferðini til Róm, tá ið teir komu í ódnarveður og strandaðu á Malta. Hann var við allan vegin, til teir komu fram, og Paulus endaði í húsavarðhaldi í Róm.

Nøkur av brøvum Paulusar vórðu skrivað, meðan Paulus sat fangi í Róm. Í tveimum teirra nevnir hann Lukas. Tað er í Kolossebrævinum 4.14 og brævi Paulusar til Filemon 1.24. Brøvini eru skrivað samstundis, og Lukas er við Paulusi, tá ið brøvini eru skrivað.

Kolossebrævið 4.10-14

Í Kolossebrævinum nevnir Paulus Lukas „Lukas, læknin, hin elskaði“. Vit vita ikki nógv um arbeiðið hjá Lukasi sum lækni, og hvønn leiklut tað hevði í arbeiði hansara saman við Paulusi. At Paulus nevndi hann „Lukas, læknin, hin elskaði“, sigur tó ikki so lítið. Kærleiki og serkunnleiki hansara man mangan hava gjørt bæði Paulusi og øðrum gott.

Eg nevndi at byrja við, at Lukas var ikki jødi. Hetta er grundað á tað, sum Paulus sigur um Lukas í Kolossebrævinum 4.10-14.

Seinna Timoteusbræv 4.11

Aftan á fangaleguna í Róm var Paulus latin leysur; men seinni varð  hann aftur handtikin og førdur til Róm, har hann seinni varð hálshøgdur. Tað er undir hesari seinnu fongslingini, at Paulus skrivaði (2. Tim. 4.11):

„Eingin er hjá mær uttan Lukas.“ 

Maðurin, sum kundi havt livað trygt og væl bæði sum lækni og høvundur, valdi at vera um vin sín Paulus; eisini tá ið Paulus sat einsamallur og kaldur í myrkum fangarúmi. Ei undur í, at Paulus kallaði hann „Lukas, læknin, hin elskaði“.