Tag Archive for: Jógvan Júst Rasmussen

Av bókahillini: Pílagrímsferðin

Read more

Roynda trúskap hansara kenna tit

Timoteus í brøvunum í Nýggja Testamenti

„Eg havi ta vón í Harranum Jesusi, at eg skjótt fái sent Timoteus til tykkara, fyri at eisini eg kann fáa gott mót, táið eg fái at vita, hvussu tykkum veit við. Tí eg havi ongan samsintan, sum av sonnum hjarta vil hava umsorgan fyri, hvussu tykkum veit við;“ Filippibrævið 2.19-20

Hesaferð hyggja vit at tí, sum brøvini hava at siga okkum um Timoteus. Vit hyggja fyrst at, hvussu tey lýsa sambandið millum Timoteus og Paulus, síðan hvussu tey lýsa sambandið millum Timoteus og tær ymsu samkomurnar. Eftir tað hyggja vit at tí, sum Paulus sigur við Timoteus í brøvunum, sum hann skrivaði til hansara. Og til síðst hyggja vit at stuttu viðmerkingini, ið vit finna um Timoteus í endanum á Hebrearabrævinum.

Her er nógv at læra og ikki minni at fremja í verki.

Sambandið millum Timoteus og Paulus

Versini, sum vit byrjaðu við, lýsa á ein serligan hátt nær knýtta sambandið millum Timoteus og Paulus. Bert Timoteus hevði somu umsorgan sum hann fyri samkomuni í Filippi. Tað er bæði ein vakur vitnisburður um Timoteus og ein álvarsom áminning um, hvussu skjótt tað er at svíkja.

Aftur til sambandið millum Timoteus og Paulus. Brotini nevnd niðanfyri lýsa stóra lut Paulusar í, at Timoteus kom til trúgv, andaligu uppaling hansara og ríka samarbeiðið teirra millum:

  • „barn mítt“ (1. Tim. 1.18 og 2. Tim. 2.1).
  • „ektabarn mítt í trúnni“ (1. Tim. 1.2).
  • „elskaða og trúfasta barn mítt í Harranum“ (1. Kor. 4.17).
  • „bróðirin Timoteus“ (2. Kor. 1.1; Kol. 1.1 og Filemon 1.1.).
  • „Paulus og Timoteus, tænarar Krists Jesu“ (Fil. 1.1).
  • „Timoteus, bróður okkara og tænara Guds í evangelii Kristusar“ (1. Tess. 3.2.).

Paulus sigur í fimm av brøvum sínum, at tey komu bæði frá sær og Timoteusi. Brøvini, vit tosa um her, eru: Seinna Korintbræv, Filippibrævið, Kolossebrævið, Filemonbrævið og Tessalonikubrøvini. Tað sigur ikki so lítið.

Timoteus og brøvini til samkomurnar

At Timoteus er nevndur í byrjanini av mongum av brøvunum, vísir ikki bara, hvussu stórt álit Paulus hevði á honum, tað vísir eisini, hvussu nær knýttur hann var at hesum samkomunum.

Vit síggja hetta eisini í tí, sum Paulus skrivar um Timoteus í brøvunum. Besta dømi er helst tað, sum Paulus segði í versunum, sum vit byrjaðu við (Fil. 2.20):

„Tí eg havi ongan samsintan, sum av sonnum hjarta vil hava umsorgan fyri, hvussu tykkum veit við;“

Men onnur dømir eru eisini.
Í Rómbrævinum 16.21 skrivar Paulus til samkomuna har:

„Timoteus, sum arbeiðir saman við mær, letur heilsa tykkum …“

Í Seinna Korintbrævi 1.19 stendur, at Kristus var prædikaður millum teirra av Paulusi, Silvanusi og Timoteusi.

Og í trimum av brøvum sínum (1. Kor. 4.17; 16.10; Fil. 2.19; 1. Tess. 3.2, 6), nevnir Paulus, at hann sendi Timoteus at vita, hvussu visti við hjá ymsu samkomunum og fyri at styrkja tær. Hetta sama sóu vit eisini, tá ið vit hugdu at tí, sum stendur í Ápostlasøguni um Timoteus.

Og so eitt brot, sum lýsir menniskjaliga lyndi Timoteusar. Móti endanum av Fyrra Korintbrævi (16.10) skrivar Paulus:

„Táið Timoteus kemur, síggið tá til, at hann kann vera hjá tykkum óttaleysur! Hann ger verk Harrans, eins og eg.“

Versið lýsir, hvussu hesin djarvi og trúfasti Harrans tænari eisini kundi vera viðkvæmur og óttafullur. Vert at taka til eftirtektar.

Timoteus og brøvini til hansara

Í Fyrra brævi sínum til Timoteus sigur Paulus, at hann læt hann verða verandi í Efesus (1. Tim. 1.3.). Tørvirnir í samkomuni kravdu tað. Í Seinna brævi sínum til Timoteus biður Paulus hann skunda sær til sín (2. Tim. 4.9, 21). Tørvir Paulusar kravdu tað.

Timoteus og fyrra brævið

Paulus skrivaði brævið fyri at minna Timoteus á ymisk samkomuviðurskiftir. Hann byrjar brævið við at ávara um vandan við fremmandum lærum. Hann nevnir eisini týdningin av, at gott skil er í samkomuni og at røttu fólkini hava umsjón við henni.

Áminningarnar eru flættaðar saman við áminningum um, hvussu Timoteus persónliga skal bera seg at. Hann verður mintur á at venja seg til gudsótta, um ikki at lata nakran vanvirða seg fyri tað, at hann er ungur, og at ansa eftir heilsuni.

Timoteus og seinna brævið

Paulus skrivaði seinna brævið fyri at eggja Timoteusi til ikki at missa mótið, men heldur líða ilt saman við sær fyri evangeliið. Samstundis minnir hann Timoteus á styrki Guds, gávurnar, sum Harrin hevur givið honum, og týdningin av at vera sterkur í náðini.

Paulus eggjar honum til at varðveita skattin, sum Harrin hevði litið honum upp í hendur. Hann minnir Timoteus á tað, sum hann hevði hoyrt Paulus tala, og týdningin av at fáa trúføstum monnum tað í hendur, monnum, sum vóru førir fyri aftur at læra onnur.

Timoteus og Hebrearabrævið

„Eg veit at siga tykkum, at Timoteus, bróðir okkara, er leysgivin, kemur hann skjótt, komi eg saman við honum at síggja tykkum.“ Hebrearabrævið 13.23

Hebrearabrævið er skrivað heilt stutt eftir, at Paulus skrivaði Seinna bræv sítt til Timoteus. Vit vita ikki, hvat er hent Timoteusi, men hann varð fongslaður onkuntíð um somu tíð, sum Paulus var tikin av døgum, men var síðan latin leysur aftur.

Royndi trúskapur Timoteusar eyðkendi hann til tað síðsta.

Hann hevði góðan vitnisburð frá brøðrunum

„Hann hevði góðan vitnisburð frá brøðrunum í Lystra og Ikonium. Hann vildi Paulus hava at koma við sær; …“ Ápostlasøgan 16.2-3

Ikki løgið, at Timoteus hevði so góðan vitnisburð frá brøðrunum. Hann prógvaði longu sum ungur, at hann var ein framúr álitismaður. Hetta verður alt meira sjónligt, sum vit fylgja Timoteusi ígjøgnum Skriftina. Í hesi greinini fylgja vit honum gjøgnum Ápostlasøguna og í komandi grein gjøgnum brøvini í Nýggja Testamenti.

Í Ápostlasøguni síggja vit álitið, sum Paulus hevði á honum, tá ið vit síggja stóra lutin, sum Timoteus hevði í verki Paulusar. Onkuntíð sendi Paulus hann undan sær til støð, har hann skuldi koma. Og onkuntíð læt hann Timoteus vera eftir og fullfíggja arbeiðið, eftir at hann fór víðari. Hetta hava verið krevjandi uppgávur. Vit mugu minnast, at umstøðurnar gjørdust buldrasligar næstan allastaðni, har teir komu. Tað hevur ikki verið bara bara – serliga hjá einum ungum manni sum Timoteusi.

Latið okkum fylgja honum, frá tí hann fer heimanífrá. Vit gera hetta ikki fyrst og fremst fyri at læra um, hvar Timoteus ferðaðist og um umstøðurnar, sum hann fann seg í. Vit gera hetta fyri at minna okkum á, at sami Heilagi Andi, sum virkaði í honum, vil eisini fegin virka í okkum. Tað týdningarmikla er jú ikki evnir okkara, men plássið, vit geva Harranum í lívi okkara.

Í Tessalonika (Áp. 17.1-9)

Ápostlasøgan nevnir ikki Timoteus í sambandi við Tessalonika, men vit vita sambært brøvini til samkomuna, at hann var har. Tey byrja við heilsanini: „Paulus, Silvanus og Timoteus – til …“ (1. Tess. 1.1 og 2. Tess. 1.1). Hann er eisini nevndur í triðja kapitli í fyrsta brævinum, versunum 1 til 7. Hann hevði – eins og Paulus og Silvanus – ein týðandi lut í, at evangeliið kom hagar.

Umstøðurnar í Tessalonika gjørdust so buldrasligar, at teir máttu rýma.

Í Berøa (Áp. 17.10-14)

Móttøkan í Berøa var góð at byrja við, men tað vardi ikki leingi, so broyttist alt, og mótstøðan gjørdist so hørð, at vit lesa:

„Tá sendu brøðurnir við tað sama Paulus avstað – líka at sjónum; men bæði Silas og Timoteus vórðu eftir har.“ Ápostlasøgan 17.14

Paulus kundi lata teir verða eftir, tí hann hevði álit á teimum.

Í Aten (Áp. 17.15-34)

Paulus kom til Aten, og teir, ið høvdu fylgt honum, fóru avstað aftur og høvdu boð við sær til Silas og Timoteus um at koma sum skjótast til hansara (17.15). Hann hevði brúk fyri teimum og visti, at teir fóru at koma.

Í Makedonia (Áp. 18.5)

„Táið Silas og Timoteus komu úr Makedonia, …“

Timoteus er ikki nevndur, tá ið Paulus fyrstu ferð kemur til Makedonia – tað er í Ápostlasøguni 16. kapitli og versini 9 til 40. Møguliga hevur hann verið aðrastaðni í ørindum. Vit vita ikki umstøðurnar.

Versið omanfyri sipar til einaferð Silas og Timoteus koma aftur av ferð í Makedonia. Vit kenna ikki umstøðurnar. Møguliga hevur tað havt okkurt við fíggjarligan stuðul at gera. Paulus vísir á, bæði í Seinna Korintbrævi 11.9 og í Filippibrævinum 4.15, at hann fekk fíggjarligan stuðul úr Makedonia.

Í Korint (Áp. 18.1-18)

Paulus kom hagar einsamallur. Tað var ikki fyrr enn rættilig gongd var komin á hjá honum, at Silas og Timoteus eisini komu hagar.

Í Efesus (Áp. 19.22)

Vit vita ikki, júst nær Timoteus kom hagar. Sagt verður bert óbeinleiðis, at hann var har.

Aftur í Makedonia (Áp. 19.22)

Hesa ferð er felagi hansara ikki Silas, men Erastus. At teir vórðu sendir hagar, vísir aftur álitið, ið Paulus hevði á teimum.

Í Troas (Áp. 20.4-12)

„Í fylgi við honum [Paulusi] til Asia vóru Sopater, sonur Pyrrus, úr Berøa, av Tessalonikamonnum Aristarkus og Sekundus, Gajus úr Derbe og Timoteus, og Týkikus og Trofimus úr Asia. Hesir fóru undan og bíðaðu eftir okkum í Troas.“ Ápostlasøgan 20.4-5

Hetta er síðstu ferð, at Timoteus er nevndur í Ápostlasøguni. Hann var tannáringur, tá ið vit møttu honum fyrstu ferð, nú vit siga honum farvæl í Ápostlasøguni, er hann miðskeiðis í tríatiárunum.

Hóast Ápostlasøgan ikki sigur meira um hann, vísa brøvini í Nýggja Testamenti, at Timoteus áhaldandi var trúgvi samverkamaður Paulusar til tað síðsta. Hann hevði havt góðan vitnisburð frá brøðrunum, tá ið hann var ungur (Áp. 16. 3-4), og góði vitnisburður hansara eyðkendi hann alt lívið.

„Hann hevði góðan vitnisburð frá brøðrunum í Lystra og Ikonium. Hann vildi Paulus hava at koma við sær ...“ Ápostlasøgan 16.2-3

Tað hevur verið so væl sagt:

Munur er á at duga at avleggja ein góðan vitnisburð og at hava ein góðan vitnisburð!

Tú kennir frá barni av hinar heilagu skriftir

Timoteus man vera tann kendasti av øllum samverkamonnum Paulusar. Her er nógv at geva sær far um. Vit umrøða hann í hesi og tveimum komandi greinum.

Barnaárini

Timoteus var úr galatiska býnum Lystra. Hann kom úr einum blandaðum heimi – pápin var grikki, og mamman var jødi. 

Andaliga ávirkanin kom frá mammuni og ommuni. Í Seinna brævi sínum til Timoteus skrivar Paulus (1.5):

„Tí eg eri mintur um trúnna, sum í tær er, og sum fyrst búði í Lois, ommu tíni, og í Eunike, móður tíni – trúgv, sum ikki er bert eiti. Eg eri vísur í, at hon býr í tær við.“

Paulus kallaði Timoteus ektabarn sítt í trúnni (1. Tim. 1.2). Vit tulka tað sum, at Timoteus er komin til trúgv, tá ið Paulus og Barnabas vitjaðu Derbe og Lystra (Áp. 14).

Mong ár seinni skrivaði Paulus til Timoteus (2. Tim. 3.10-11):

„Men tú hevur fylgt mær eftir … í líðingum – slíkum, sum á meg komu í Antiokia, í Ikonium, í Lystra …“

Paulus skrivar her um líðingar sínar, sum Timoteus persónliga var vitni til, langt áðrenn hann fór at ferðast við Paulusi. Møguliga sipar Paulus til ta ferðina, tá ið hann var steinaður, og fólkið dróg hann út um býin í tí trúgv, at hann var deyður (Áp. 14.19-20). 

Og so var tað, tá ið lóglærarar komu og royndu at fáa tey trúgvandi at lata seg umskera. Hetta hevur verið stutt eftir, at Barnabas og Paulus vóru farnir. Paulus sendi teimum trúgvandi brævið, sum vit kalla Galatiabrævið. Hann var ikki mjúkur. Timoteus hevur verið har, tá ið alt hetta hendi.   

Byrjanin

Nøkur ár seinni kemur Paulus aftur til Derbe og Lystra; samverkamaðurin hesa ferðina er Silas. Í Ápostlasøguni 16.1-3 stendur:

„Hann [Paulus] kom tá til Derbe og Lystra. Har var lærisveinur, ið æt Timoteus, sonur trúgvandi jødiska kvinnu; faðirin var grikskur. Hann hevði góðan vitnisburð frá brøðrunum í Lystra og Ikonium. Hann vildi Paulus hava at koma við sær; og hann tók og umskar hann; tí Jødar búðu har rundan um, og teir vitstu allir, at faðir hansara var Grikki.“

Timoteus hevur møguliga ikki verið meira enn 17 ára gamal, tá ið hetta hendi. Høvdu vit verið har, høvdu vit kanska ikki hildið, at hetta var so klókt. Eitt var, at hann var so ungur, men hann tykist eisini at hava verið smæðin (1. Kor. 16.10-11) og møguliga tunglyntur (2. Tim. 1.7). Markus hevði ferðast við Paulusi og ikki megnað uppgávuna. Og tað var, tá ið lagaligi Barnabas var við. Hvussu skuldi smædni og mótfalni Timoteus megna hana?

Men tíðin kom at vísa, at Paulus visti, hvat hann gjørdi. Timoteus kom at roynast bæði honum og samkomunum sum sannur hermaður Jesu Krists.

Búningin

Harrin hevði búgvið Timoteus til tænastu líka frá barni av. Mong høvdu havt ein lut í tí:

Fyrst vóru tað omman og mamman. Paulus skrivar jú í Seinna brævi sínum til Timoteus, hvussu Timoteus frá ungum av hevði kent skriftirnar, og eisini hvussu trúgvin, sum búði í ommuni og mammuni, eisini var virkin í Timoteusi.

So var tað Paulus sjálvur. Timoteus hevði sæð fyridømi hansara bæði í Antiokia, í Ikonium og í Lystra (2. Tim. 3.10-11). Sum nevnt var Timoteus tannáringur, tá ið Paulus var har. 

Og so vóru tað teir elstu. Paulus nevnir tvær ferðir handaálegging í sambandi við Timotesus. Einaferð vóru tað teir elstu, sum løgdu hendurnar á Timoteus (1. Tim. 4.14) og einaferð Paulus (2. Tim. 1.6). Eldri brøður høvdu gjørt seg til eitt við hann, og tað gjørdi stóran mun.

Timoteus var eisini lærdur at laga seg til umstøðurnar. Í Ápostlasøguni 16.3 stendur, at Paulus læt Timoteus umskera, áðrenn teir fóru avstað úr Lystra. Paulus visti, at tað var neyðugt, skuldi Timoteus verða góðkendur av jødiska fólkinum.

Hóast ungan aldur var Timotues búgvin til verkið. Hann var tað, tí øll – omman, mamman, Paulus og teir elstu – høvdu gjørt sær ómak at gera tað møguligt.

Boðskapurin

  1. Virð tey ungu og hjálp teimum at vera sannir lærisveinar frá barni av.
  2. Ver takksamur og gloym ikki tey, sum hava hjálpt tær at seta út í kortið.

Nógv sløg, settir í fangahús, men um midnáttina …

Silas – áðrenn Paulus

Hann varð kallaður bæði Silas og Silvanus. Hildið verður, at Silas er grikska sniðið av tí latínska navninum Silvanus. Nøvnini kundu bent á, at hann var hellenistiskur jødi.

Silas og Paulus vóru einastu jødarnir, sum vit lesa um í Nýggja Testamenti, ið høvdu rómverskan borgaraskap (Áp. 16.37).

Fyrstu ferð vit hitta Silas, er í sambandi við fundirnar í Jerúsalem í Ápostlasøguni 15. Hann var longu tá ein av leiðandi brøðrunum har á staðnum (Áp. 15.22).

Aftan á fundirnar vóru Judas Barsabbas og Silas kosnir at fara til Antiokia saman við Paulusi og Barnabasi við brævi til samkomuna har, sum var glað um troystina, tá ið tey høvdu lisið brævið (Áp. 15.22, 32).

Og vit lesa víðari um Judas og Silas (Áp. 15.32-34):

„Judas og Silas – sum eisini vóru profetar sjálvir – ámintu brøðurnar við nógvari talu og styrktu teir.
Táið teir høvdu verið har eina tíð, lótu brøðurnir teir fara í friði til teirra, sum sent teir høvdu. 
Men Silas setti sær fyri at steðga har.“

Silas og Paulus

Nakað eftir at Judas og Silas høvdu verið í Jerúsalem, kom tað til hvast stríð millum Paulus og Barnabas, so teir skiltust hvør frá øðrum. Eftir splitið valdi Paulus sær Silas til samverkamann. Tað stendur, at Paulus fór avstað, eftir at brøðurnir høvdu givið hann upp til náði Harrans  (Áp. 15.40).

Leiðin lá norðureftir til Derbe og Lystra. Har gjørdist Timoteus eisini partur av liðinum (Áp. 16.1).

Síðan lá leiðin vestureftir. 

Teir koma til Troas (Áp. 16.8), fara við skipi til Makedonia og koma til Filippi (Áp. 16.12).

Í Filippi møta teir kvinnum, ið komu saman til bøn. Ein teirra var Lýdia. Harrin læt hjarta hennara upp, so hon gav tí gætur, sum Paulus talaði, og hon og hús hennara lótu seg doypa. Lýdia var múgvandi kvinna og beyð teimum at gista hjá sær. 

Nakað eftir hetta rekur Paulus illan anda út úr trælkvinnu, og tað endar við, at Paulus og Silas verða settir í fangahús, skuldsettir fyri at hava volt miklan ófrið. Frásøgnin er kend. Vit lesa:

„Táið teir nú høvdu givið teimum nógv sløg, settu teir teir í fangahús og søgdu við fangavaktaran, at hann skuldi ansa væl eftir teimum. 
Táið hann hevði fingið hetta boð, setti hann teir í hitt innara fangarúmið og setti føtur teirra fastar í stokkin. 
Men um midnátt bóðu Paulus og Silas og sungu Gudi lovsongir, og fangarnir lurtaðu eftir teimum.“ Ápostlasøgan 16.23-25

Tá kom knappliga stórur jarðskjálvti, og leinkjurnar loystust av øllum fangunum, ið kortini ikki flýddu. Úrslitið av øllum hesum var, at fangavaktarin, ið ætlaði at taka lívið av sær, tí hann helt, at allir fangarnir vóru flýddir, kom til trúgv við øllum húsi sínum. Morgunin eftir sendu dómararnir orð, at Silas og Paulus skuldu verða leyslatnir.

Teir fara víðari og koma til Tessalonika, og aftur er tað bæði veking og atsókn (Áp. 17.1-9).

Teir vóru ikki leingi í Tessalonika, men sambandið millum teirra og samkomuna gjørdist ríkt. Eftir at teir vóru farnir úr Tessalonika, skrivaði Paulus tvey brøv til samkomuna, sum bæði byrja soleiðis:

„Paulus, Silvanus og Timoteus – til samkomu Tessalonikamanna …“ Fyrra og Seinna Tessalonikabræv 1.1

Aftan á Tessalonika fara teir til Berøa (Áp. 17.10-13). Sama mynstrið aftur. Veking og atsókn. Aftan á Berøa fer Paulus einsamallur til Aten og sendir síðan boð til Silas og Timoteus um at koma til sín (Áp. 17.14-15). Orsøkin til, at teir vóru eftir, var at halda fram við tí, sum Paulus hevði byrjað. Seinni fer Paulus undan teimum til Korint, hagar teir komu nakað aftaná. Hasa mannagongdina síggja vit fleiri ferðir.

Silas – aftan á Paulus

„Táið Silas og Timoteus komu úr Makedonia, hevði Paulus tí nóg mikið at gera við at tala og vitna fyri Jødunum, at Jesus er Kristus.“ Ápostlasøgan 18.5

Og so sigur Ápostlasøgan einki meira um Silas. Tíðarskeiðið, frá tí Paulus valdi Silas at fara við sær, til vit síðstu ferð lesa um hann í Korint, var bara okkurt um fýra ár. Eftir hetta er einasta ábendingin um Silas tað, sum vit lesa í endanum av Fyrra brævi Pæturs:

„Við Silvanusi, hinum trúfasta bróður – tað haldi eg hann vera – havi eg skrivað stutt til tykkara …“ Fyrra bræv Pæturs 5.12

Fyrra bræv Pæturs er skrivað okkurt um 10 ár eftir, at vit síðstu ferð hoyra um Silas í Ápostlasøguni.

Hvat hendi? Vit vita ikki.

Silas og vit

Harrin førir summi fólk inn á leið okkara bara stutta tíð. Tey eru okkum til stóra signing, og eitt ríkt samband verður skapt, men so eru tey ikki har meira. Soleiðis er lívið ofta, og tað er í lagi. 

Tað er stórt at hava havt Silasar í lívi okkara. Fólk, sum vóru har, tá ið fangarúmið var myrkt, og føturnir settir í stokkin. Tað er stórt um midnáttina at hava kunnað biðið og sungið saman (Áp. 16.24–25).

Okkum tørvar Silasar og at vera sum Silas.

Titus arbeiðir saman við mær fyri tykkum

Hóast Titus møguliga arbeiddi longur saman við Paulusi enn nakar annar samverkamaður hansara, er hann tó ongantíð nevndur í Ápostlasøguni. Kunnleiki okkara um Titus er úr brøvum Paulusar. Paulus skrivaði eitt bræv til hansara og skrivaði um hann í Galatiabrævinum, Seinna Korintbrævi og Seinna Timoteusbrævi. Brøvini nevna hann 13 ferðir í alt.

Tað er eyðsæð, tá ið tú lesur tað, sum Paulus sigur um ella við Titus, at her var maður, sum Paulus hevði nógv álit á. Paulus sigur um hann:

  • „… Titus, ektabarn mítt í felags trúgv …“ (Tit. 1.4)
  • „… Titus, bróður mín …“ (2. Kor. 2.13)
  • „… Titus, … felagi mín …“ (2. Kor. 8.23)
  • „… Titus, … arbeiðir saman við mær fyri tykkum …“ (2. Kor. 8.23)

Titus byrjaði tíðliga at arbeiða saman við Paulusi, væl áðrenn bæði Silas og Timoteus. Og teir arbeiddu saman til tað síðsta (2. Tim. 4.10).

Titus og Galatiabrævið 

Paulus skrivar í Galatiabrævinum 2.1-3, at Titus var grikki, og at Paulus tók hann við sær til nakrar týdningarmiklar fundir í Jerúsalem. Teir komu úr Antiokia, og hildið verður, at Titus var ættaður haðani. Hildið verður eisini, at tað var har, at hann og Paulus komu at kennast.

Orsøkin til, at Paulus tók Titus við sær til Jerúsalem, var fyri ein part at vita, um teir í Jerúsalem fóru at noyða hann at lata seg umskera. Paulus kundi seinni skriva til tey í Galatia:

„Men enntá ikki Titus, sum við mær var, og sum var Grikki, varð tvingaður at lata seg umskera“ Galatiabrævið 2.3

Her var maður, sum á allan hátt var eitt steyp náðinnar (Ef. 2.7).

Titus og Seinna Korintbræv

Samkoman í Korint var sera torfør at fáast við. Tað sigur nógv um Titus, at hann var maðurin, sum Paulus sendi til júst hesa samkomuna.

Titus í 2. og 7. kapitli í Seinna Korintbrævi

Paulus nevnir eitt serliga torført bræv, sum hann hevði sent samkomuni í Korint. Tað píndi hann nógv at hava verið noyddur at sent eitt slíkt bræv, og tí sendi hann Titus til teirra at vita, hvussu tey høvdu tikið ímóti tí. Ætlanin var, at eftir at Titus kom aftur úr Korint, skuldu teir møtast í Troas, har Titus so skuldi siga honum, hvussu hevði gingist. Paulus fór til Troas, men fann ikki Titus og fór tí til Makedonia, og har hittust teir endiliga. Titus var sera glaður um ferðina og Paulus ikki minni.

Titus í 8. og 9. kapitli í Seinna Korintbrævi

Samkoman í Korint var við í innsavningini til tey fátøku í Jerúsalem. Tað var Titus, sum fekk tað í lag, men so steðgaði hon upp. Paulus visti, at Titus var maðurin at fáa gongd á aftur. 

Paulus skrivar um Titus:

„Gudi veri tøkk, sum eisini hevur givið Titusi í hjarta sama íðinskapin fyri tykkum!“  Seinna Korintbræv 8.16

„Tí hann tók væl við, táið eg mældi honum til, ja, íðinskapur hansara er so stórur, at hann av egnum eintingum fer avstað til tykkara.“ SeinnaKorintbræv 8.17

„so at vit bóðu Titus um, at sum hann frammanundan hevði byrjað, hann soleiðis skuldi fullføra hjá tykkum eisini hetta kærleiksverk.“ Seinna Korintbræv 8.6

Titus og Titusbrævið

„Tí var tað, eg læt teg verða eftir á Kreta – at tú skuldi fáa skil á tí, sum eftir var at gera, og seta inn elstar í hvørjum býi, soleiðis sum eg álegði tær,“ Titusbrævið 1.5

Vit hava verið inni á, hvussu torfør samkoman í Korint var at fáast við. Samkomurnar á Kreta vóru lítið mætari. Tað sigur nógv um Titus, at Paulus læt hann vera eftir á Kreta, so hann kundi fáa skil á tí, sum eftir var at gera í samkomunum har og samstundis seta inn elstar. Hetta var ikki arbeiði fyri veikar sálir. Í brævi sínum til Titus skrivaði Paulus um kretingar:

„Ein teirra – ein av teirra egnu profetum – hevur sagt: „Kretingar eru altíð lygnarar, óargadýr, letibúkar.“ – Hesin vitnisburður er sannur. Tí skalt tú hava strangliga at teimum …“

Titus var maður við myndugleika:

  • Hann dugdi at skipa fyri og fáa skil á (Tit. 1.5-16).
  • Hann dugdi væl við fólki (Tit. 2.1-10; 3.1-3, 9-15).
  • Hann var sterkur í evangeliinum (Tit. 2.11-15; 3.4-8).

Titus og Seinna Timoteusbræv

„… Titus [fór] til Dalmatia.“ Seinna Timoteusbræv 4.10

Paulus sat í myrkum køldum fangatyppi í Róm; bara Lukas var hjá honum. Titus hevði kunnað verið har eisini – tað hevði óivað verið Paulusi til stóra hjálp, men hann visti, at brúk var fyri Titusi aðrastaðni. Hetta vóru menn, sum hugsaðu um onnur.

Kanska kundi verið hóskandi at enda við tveimum versum úr Orðtøkunum:

„… trúfastur boðberi er heilsubót.“ Orðtøkini 13.17

„Mong eru tey, sum rópa hart, hvør um kærleika sín; men hvør finnur trúfastan mann?“ Orðtøkini 20.6

Okkum tørvar Titusar.

Teir góvu okkum samfelagshond

Lyndið hjá mongum av okkum er at taka frástøðu frá teimum, sum vit ofta hava mest brúk fyri. Hetta ger seg bæði galdandi í tí gerandisliga og tí andaliga. 

Hetta er aftur eitt øki, har Paulus og Barnabas hava nógv at læra okkum. Eg hugsi um hugburð teirra móti ápostlunum og teimum elstu í Jerúsalem, serliga Jákupi, Kefasi (Pæturi) og Jóhannesi.

Mær dámar so væl tað, sum Paulus sigur um Kefas í Galatiabrævinum 1.18:

„Seinni, trý ár eftir, fór eg niðan til Jerúsalem at læra Kefas at kenna, og eg steðgaði hjá honum fimtan dagar.“ 

Hann fór til Jerúsalem, so hann og Pætur kundu koma at kennast. Hatta sigur nógv.

Vit lesa eisini í Galatiabrævinum 2.1-2 og vers 9:

„Fjúrtan ár seinni fór eg so aftur niðan til Jerúsalem við Barnabasi … Og eg legði fram fyri teir, serliga fyri hinar mest umhildnu, evangeliið, sum eg prædiki millum heidningarnar – um eg mundi renna ella hevði runnið til einkis.“

„og táið teir lærdu at kenna náðina, ið mær var givin, góvu Jákup, Kefas og Jóhannes – sum hildnir vórðu at vera stuðlar – mær og Barnabasi samfelagshond: Vit skuldu fara til heidningarnar, og teir til hinar umskornu“

Jákup, Kefas og Jóhannes vóru stuðlarnir, súlurnar í samkomuni í Jerúsalem; samkomuni, sum umboðaði tað gamla og farna. Paulus og Barnabas umboðaðu tað nýggja, tað, sum Harrin gjørdi her og nú millum heidningarnar. Tað kundi verið so lætt hjá teimum bara at tikið frástøðu frá slíkari samkomu og teimum, sum umboðaðu hana.

Tað kundi verið so lætt, serliga hjá Paulusi at verið hástórur og sagt, at hann skyldaði hasum monnunum einki. Á mangan hátt kendi hann Jerúsalem og jødadómin betur enn teir. Hann var betri útbúgvin enn teir, hevði enntá sitið við føtur Gamaliels (Áp. 22.3). Og hann hevði nógv drúgvari royndir enn teir við trúboðan. Tað vóru jú Paulus og Barnabas, sum Heilagi Andin hevði kallað at fara út við evangeliinum (Áp. 13.1-3).

Jú, teir kundu havt hugsað soleiðis, men tað gjørdu teir ikki, tí teir vistu, at skuldi evangeliið hava framgongd, mátti tilknýtið til Jerúsalem vera í lagi.

Og av tí at teir hugsaðu soleiðis, kom eingin at gera so nógv fyri bæði samkomuna í Jerúsalem og samkomurnar millum heidningarnar sum júst teir báðir. Tað var avrik teirra, sum gjørdi, at samkoman í Jerúsalem valdi at taka ímóti teimum trúgvandi millum heidningarnar. Og tað var eisini avrik teirra, sum gjørdi, at tey trúgvandi millum heidningarnar virdu og vóru góð við tey jødisku trúgvandi, og at tey komu við hjálp til teirra, tá ið teimum tørvaði tað.

Rómbrævið 15.25-27 er ein góð lýsing av hesum:

„Men nú fari eg til Jerúsalem í tænastu hinna heilagra. Tí Makedonia og Akaia vildu so fegin skjóta saman nakað til hini fátæku millum hini heiløgu í Jerúsalem. Tey vildu so fegin gera tað – og tey standa eisini í skuld til teirra. Tí táið heidningarnir hava fingið part í andaligu góðum teirra, skylda teir teimum eisini at tæna teimum við hinum tímiliga.“

Samanumtikið

Jú, her hava Paulus og Barnabas nógv at læra okkum. Vit halda alt ov ofta, at vit kunna leypa tey um, hvørs samfelagshond vit serliga tørva, og so kortini vænta, at Harrin skal signa tað, vit royna at gera. Eingin grund er at peika at øðrum, men heldur hyggja í egnan barm.

Skal vitnisburður okkara vera, sum hann eigur at vera, mugu vit duga at arbeiða við fólki – eisini teimum, sum vit kunnu verða freistað at taka frástøðu frá. Gera vit tað ikki, eru vit evangeliinum, teimum, vit royna at náa, og okkum sjálvum meinbogi.

Sum gamal maður kundi Pætur lýsa Paulus sum „elskaði bróðir okkara Paulus“ (2. Pæt. 3.15). Hatta vóru ikki bara vøkur orð. Nei, her vóru brøður við ymiskum bakstøði og lyndi, sum skiltu, at teir vóru á sama liði og tí høvdu brúk fyri hvør øðrum. 

Hetta er hugburður, sum gevur ávøkst.

Syrgilig byrjan, men góður endi

Paulus var vónbrotin av Markusi; so vónbrotin, at tað seinni oyðilegði samarbeiðið millum Paulus og Barnabas. Eg haldi, at mong av okkum munnu kenna okkum aftur, bæði í Markusi og Paulusi. Tað er ein sera nívandi kensla at gerast so vónsvikin av onkrum, at tú einki meira vilt hava við viðkomandi at gera. Og kenslan er ikki minni nívandi, tá ið tú merkir, at tú hevur gjørt onkran so vónbrotnan, at viðkomandi einki vil hava við teg at gera longur.

Kanska ikki so løgið, at søgan um Markus hevur verið so mongum til ávaring, eggjan og troyst. 

Markus skrivaði Evangeliið, sum ber navn hansara. Hildið verður, at møguliga lýsir hann seg sjálvan, tá ið hann sigur frá hesi hending í Evangeliinum (Mark. 14.51-52):

„Ein einstakur ungur maður fylgdi aftan á Honum; hann hevði línklæði sveipað um bera kropp sín. Teir tóku hann; men hann slepti línklæðinum og flýddi nakin.“

Hann vildi so gjarna vera djarvur og fylgja Jesusi, men megnaði tað ikki. Vit kenna okkum aftur.

Markus og stuðulin

Fyrstu ferð, Markus er nevndur í Skriftini, er í Ápostlasøguni 12.12. Hetta er, tá ið eingilin bjargaði Pæturi út úr fongslinum. Vit lesa, at hann fór:

„til hús Mariu, móður Jóhannesar, sum hevði tilnavnið Markus; har vóru mong savnað og bóðu.“

Seinni – í Fyrra brævi Pæturs 5.13 – kallar Pætur hann „Markus, sonur mín“. Hann meinar sjálvandi ikki, at hann var bókstavliga sonur hansara, men at hann sá hann, sum barn sítt í trúnni.

Barnabas og Markus vóru systkinabørn (Kol. 4.10). Kanska er tað tí, at Barnabas var tolnari við hann enn við Paulus.

Fyrstu ferð, vit møta honum saman við Paulusi og Barnabasi, er, tá ið teir fara heim aftur til Antiokia eftir at hava verið í Jerúsalem við hjálp til tey trúgvandi (Áp. 12.25).

Markus og stríðið

„… Teir høvdu eisini Jóhannes við at ganga sær til handa.“  Ápostlasøgan 13.5

Tá ið Heilagi Andin sendi Paulus og Barnabas út, tørvaði teimum onkran at ganga sær til handa, og tí tóku teir Jóhannes Markus við sær. Men á ferðini skiltist Markus frá teimum og fór heim (Áp. 13.13). 

Seinni, tá ið Paulus og Barnabas skuldu fara út fyri aðru ferð, vildi Barnabas hava Markus við, men Paulus segði kortanei. Vit lesa:

„Tað kom tá til hvast stríð, so teir skiltust hvør frá øðrum; og Barnabas tók Markus við sær og fór við skipi til Kýpern.“ Ápostlasøgan 15.39

Tað, sum síðan hendi

Vit vita ikki júst, hvussu leikur er farin fram, eftir at tey bæði systkinabørnini fóru til Kýpern; men Barnabas hevur dugað at fingið tað besta burturúr. 

Vit lesa seinni, at Markus kom at arbeiða bæði saman við Pæturi og Paulusi. Pætur nevnir hann „Markus, sonur mín“ – sum longu nevnt – í brævi sínum, og Paulus nevnir hann tríggjar ferðir í brøvum sínum:

  • Kolossebrævið 4.10:
    „… letur heilsa tykkum, eisini Markus, systkinabarn Barnabas. Hann hava tit fingið boð um – kemur hann til tykkara, so takið ímóti honum.“
  • Filemon 1.23-24:
    „… letur heilsa tær, somuleiðis Markus … – ið gera sama verk sum eg.“
  • Seinna Timoteusbræv 4.11:
    „… Tak Markus og hav hann við tær! Hann er mær til góða hjálp í tænastuni.“

Ungi maðurin, sum skiltist frá teimum, bleiv ein sannur stuðul og fekk hetta viðmæli frá Paulusi: 

Hann ger sama verk sum eg, og hann er mær til góða hjálp í tænastuni.

Og soleiðis ger Gud, um vit vilja loyva Honum tað. Vilji Hansara er altíð at endurreisa okkum og rætta samfelag okkara við tey, sum vit hava sært og gjørt vónbrotin.

„Hann skal ikki sora hitt brotna rørið og ikki sløkkja hitt rúkandi skarið, inntil Hann hevur ført rættin fram til sigur.“ Matteus 12.20

Kanska Paulus hugsaði um Markus, tá ið hann skrivaði:

„Takið tí hvør ímóti øðrum, eins og eisini Kristus tók ímóti okkum, Gudi til dýrd!“ Rómbrævið 15.7

Har teir vóru fingnir náði Guds til verkið

Paulus var tætt knýttur at samkomuni í Antiokia, tá ið Heilagi Andin sendi hann og Barnabas út við evangeliinum. Hann var eisini tætt knýttur at henni í mong ár, eftir at teir fyrstu ferð fóru út. Hon var heimasamkoman hjá honum.

Sambandið millum Paulus og samkomuna í Antiokia hevur nógv at læra okkum. Tað lýsir so væl bíbilsku meginregluna, at vilja vit vera partur av tí, sum Gud ger, mugu vit fyrst taka okkum tíð at gerast partur av samkomulívinum, har vit eru. 

Eg eri bangin fyri, at her fara vit, sum kalla okkum trúboðarar, ofta skeiv – og vit munnu ikki vera tey einastu. At halda, at fólk skulu standa saman við okkum, tá ið tað kemur til tað, sum vit gera, tá ið vit ikki standa saman við teimum, tá ið tað kemur til tað, sum tey gera, er bæði órímiligt og óbíbilskt.

Annað er, at tað kann siga nógv um eina tænastu ella samkomu, at fólk ikki síggja tørvin í at standa saman við henni.

Nú bleiv eg kanska í so naskur. Vit kava í Ápostlasøguna.

Eitt sindur meira um samkomuna í Antiokia og Paulus

Sum nevnt búði Paulus leingi í Antiokia, áðrenn hann fór út við evangeliinum. Hann var ein týdningarmikil partur av samkomulívinum har í býnum, bæði tá ið tað kom til at læra úr skriftunum og eisini at hjálpa teimum fátæku í Jerúsalem (Áp. 11.26-30).

At hann er nevndur millum lærararnar og profetarnar í samkomuni (Áp. 13.1), merkir óivað, at hann hevur verið ein av umsjónarmonnunum ella elstunum í samkomuni. Hetta var ikki maður, sum bara datt inn á møtið soleiðis av og á.

Og sambandið endaði ikki, tá ið hann fór út við evangeliinum. Byrjanin av trettanda kapitli og endin av fjúrtanda kapitli lýsa hetta so væl. 13. kapittul byrjar við at siga frá, hvussu hann og Barnabas fóru úr Antiokia, og 14. kapittul endar við at siga okkum, hvussu teir komu aftur til Antiokia (Áp. 14.27-28):

„Táið teir komu hagar, kallaðu teir saman samkomuna og søgdu teimum frá stórverkunum, ið Gud hevði gjørt við teimum, og at Hann hevði latið heidningunum upp dyr trúarinnar.
Og so vórðu teir hjá lærisveinunum har ikki so stutta tíð.“

Og tá ið teir komu heim, hildu teir á, har teir sleptu. Eg hugsi her um tænastu teirra í samkomuni.

Tað var, meðan teir soleiðis vóru heima, at teir komu í stríð við lóglærarar úr Jerúsalem (Áp. 15.2). Hetta kann samanberast við tað, sum hendi millum Paulus og Pætur í Galatiabrævinum 2. kapitli. 

Pætur var í Antiokia og vitjaði. Alt hevur helst verið í so nýtt fyri hann. Jú, hann hevði verið saman við heidningum, men ikki so nógv, sum hann var tað í Antiokia. Hann megnaði tað, so leingi sum eingin úr Jerúsalem sá, men so komu fólk úr samkomuni í Jerúsalem – og tá „dró hann seg undan og skilti seg út, tí hann ræddist teir av umskeringini.“

Paulus gav honum av at vita (Gal. 2.11-14). Hann gjørdi tað bæði fyri at verja evangeliið, og tí hann var so eymur um samkomuna í Antiokia. Tey flestu í samkomuni vóru jú heidningar.

Lat meg skoyta uppí her, at Paulus var ápostul, og tí hevði hann myndugleika, sum eingin okkara hevur. Vit mugu ómøguligt halda, at vit kunnu fara fram við myndugleikanum, sum Paulus hevði, tá ið hann kom aftur til Antiokia. Og tó, umsorgan okkara fyri samkomuni má vera hin sama.

Tá ið Paulus fór út við evangeliinum aðru ferð, lesa vit:

„Men Paulus valdi sær Silas og fór avstað, eftir at brøðurnir høvdu givið hann upp til náði Harrans.“ (Áp. 15.40).

Tað var samkoman, sum gav hann upp til náði Harrans.

Eftir hetta tykist tað, sum at tað dragnaði millum Paulus og samkomuna í Antiokia. Ápostlasøgan 18.22 og 23 nevnir í heilt stuttum, hvussu Paulus kom aftur til Antiokia og síðan fór avstað aftur, men ikki meir. Umstøðurnar vóru broyttar, og onnur stóðu honum við lið. Aðrar samkomur og onnur samverkafólk spældu nú ein størri lut enn samkoman í Antiokia. Og soleiðis er tað ofta, serliga hjá einum, sum ferðaðist og flutti so nógv sum Paulus.

Hetta merkir tó ikki, at Paulusi ikki longur tørvaði stuðlar. Alt lívið tørvaði honum samkomur og trúgvandi, sum kendu hann og søgu hansara, fólk, sum kundu vera honum til hjálpar, tá ið honum tørvaði tey. Og var tað galdandi fyri Paulus, er tað ikki minni galdandi fyri okkum.

Okkum øllum tørvar fløvandi hond teirra, sum hava verið partur í, at vit eru fingin náði Guds til verkið.