„Dávid sang henda sorgarsong um Saul og Jónatan, son hansara, og gav tað boð, at Judasynir skuldu læra „Bogan“ – hann er uppskrivaður í „Bók hinna sannhjartaðu“ –:“ Seinna Sámuelsbók 1.17-18

Saul og Jónatan liggja falnir á Gilboafjøllum. Dávid er sundurbrotin av harmi og skrivar ein sorgarsong um feðgarnar. Grípandi sangur. Vit hyggja at einum lítlum broti (2. Sám. 1.21):

„Gilboafjøll! 
Ei falli døgg, og ei regn á tykkum, 
ei veri har markir, sum bera offurgávur! 
Tí har vórðu skjøldir kappanna vanærdir, 
skjøldur Sauls – ikki salvaður við olju.“

Í djúpu sorg síni lýsir Dávid bann yvir Gilboafjøll, tí tað var har, Saul og Jónatan fullu. Líðirnar á Gilboafjøllum høvdu verið gróðrarríkar markir, tað fóru tær ikki at verða longur. Nú fóru tær at verða oydnar.

Ríki vøksturin á Gilboafjøllum hevði verið nýttur til offurgávur, Harranum til góðan anga. Soleiðis fór ikki at verða longur. Nú fór har hvørki at falla døgg ella regn. Himmalin fór at verða afturlatin.

Og alt tí, at Saul valdi ikki at vera Gudi trúgvur. Hetta minnir okkum á Rómbrævið 8.20-22: 

„Skapningurin varð jú lagdur undir fáfongd, ikki við vilja sínum, men fyri Hansara skuld, sum legði hann undir hana, 

í vón um, at skapningurin við skal verða loystur úr trældómi forgeingiligleikans til dýrdarfrælsi Guds barna.

Vit vita jú, at allur skapningurin tilsamans suffar og hevur verkir líka til nú.“

Og so til seinnu helvt av Seinnu Sámuelsbók 1.21:

„Tí har vórðu skjøldir kappanna vanærdir, 
skjøldur Sauls – ikki salvaður við olju.“

Skjøldir kappanna sipar óivað til Saul og Jónatan. Orðið vanærdur kann umsetast, vrakað, tveitt burtur ella slept. Tann, sum hevði hildið honum, hevði mist skjøldin í fallinum, og nú lá hann har í runu og blóði, kanska beint við síðuna av deyða eigaranum. Alt meðan filistararnir háðandi vanærdu tað, teir sóu.

Vanliga vóru skjøldirnir salvaðir við olju. Salvaði skjøldurin minnir um Saul, Guds salvaða (1. Sám. 10.1). Eftir tað, sum hent hevði á Gilboafjøllum, hevði tann salvingin lítið at týða. 

Orðið salvaður kann eisini umsetast smurdur. Skjøldirnir vóru gjørdir av viði og máttu tí smyrjast regluliga við olju, bæði so teir kundu vera nýtiligari, og eisini so lættari var at halda teir reinar. Nú lógu teir har dálkaðir við blóði, gloymdir og til ónýttu, ongin smurdi teir longur.

Oljan er ein mynd av Heilaga Andanum, og skjøldurin er ein mynd av trúnni. Tá ið synd kemur uppí, missa vit skjøldin, trúgvin endar í rununi, og oljan, Heilaga Andin, sum helt okkum rein og nýtilig, er ikki longur sjónsk. Deyðin er komin inn, og okkara ríku Gilboafjøll eru vorðin oyðin.

Ei undur í, at Dávid var sundurbrotin av sorg. Tað var eingin orsøk, at tað skuldi enda soleiðis. Saul kundi verið komin aftur til Harran. – Og tað kunnu vit eisini, aftur og aftur. 

Kanska hevði tað verið hóskandi at enda við at lisið allan sangin (2. Sám. 1.19-27):

„Prýði títt, Ísrael, liggur dripið á heyggjum tínum 
– á, at hetjurnar skuldu falla!

Sigið ikki frá tí í Gat, 
kunngerið tað ikki á gøtunum í Askalon 
– so ikki Filistaradøturnar fara at frøast, 
døtur hinna óumskornu at rópa av gleði! 

Gilboafjøll! 
Ei falli døgg, og ei regn á tykkum, 
ei veri har markir, sum bera offurgávur! 
Tí har vórðu skjøldir kappanna vanærdir, 
skjøldur Sauls – ikki salvaður við olju. 

Frá blóði falna, 
frá fiti kappanna 
veik bogi Jónatans ikki;
aldri kom svørð Sauls ómettað aftur. 

Saul og Jónatan, 
elskuligir og mildir í lívinum, 
skiltust ikki heldur í deyðanum; 
kvikari vóru teir enn ørnir, 
sterkari enn leyvur. 

Á døtur Ísraels! 
Grátið um Saul, 
sum klæddi tykkum fagurt í purpur, 
og sum setti gullstás á klæði tykkara! 

Á, at hetjurnar skuldu falla í stríðnum! 
Dripin liggur Jónatan á hæddum tínum! 

Sárliga syrgi eg teg, bróðir mín Jónatan! 
Tú vart mær hjartans kærur; 
kærleiki tín var mær undurfullur, 
meiri enn kvinnukærleiki. 

– Á, at hetjurnar skuldu falla, 
hervápnini ganga til grundar!“

Gamla Testamentið er fult av vøkrum skuggamyndum, sum eru útlagdar í Nýggja Testamenti. Sjálvandi skalt tú vera varin, tá ið tað kemur til skuggamyndir, tí lætt er at fara ov langt. Tá ið tað er sagt, so er eisini gott at minnast, at stundum kann tað vera gott at hava gudgivið hugflog, eitt hugflog, sum sær vakurleika Guds, har onnur ikki síggja hann.

Havi sitið og hugnað mær við skuggamyndum í sambandi við Hebron. Havi verið signaður og hugsaði, at kanska kundi tað eisini verið onkrum øðrum til signing.

Fyrst eitt sindur um Hebron

Ábram búsettist í Hebron og reisti HARRANUM altar har (1. Mós. 13.18). Seinni var tað í Hebronøkinum, at hann keypti Makpelamark og Makpelahelli, einasta jarðarstykki, okkum kunnigt, sum hann kundi kalla sítt egna. Hann keypti tað at nýta til kirkjugarð (1. Mós. 23). Sára, Ábraham, Ísakur, Rebekka, Jákup og Lea liggja øll grivin har (1. Mós. 49.31; 50.13). 

Tá ið njósnararnir komu inn í Kána‘ansland, kannaðu teir økið kring Hebron (4. Mós.13.22, 28, 33).  Seinni tók Kaleb Hebron og økið rundan um tað, og var tað seinni givið honum og avkomi hansara í ogn (Josva 14.6-15). 

Hebron gjørdist seinni griðstaður (Josva 20.7-9).

Tað var í Hebron, at Dávid varð salvaður til kong, og har búði hann fyrstu árini, eftir at hann var vorðin kongur (2. Sám. 2.3-4 og 5.3-5). Tað var eisini haðani, at Absalom gjørdi uppreistur móti Dávidi (2. Sám. 15.7 o.l.). 

Rehabeam kongur, sonur Sálomo, styrkti múrarnar kring Hebron og gjørdi býin til víggirdan stað (2. Krøn. 11.5, 10).

Týdningurin av navninum Hebron

Hebron merkir at binda saman. Orð, sum lýsa týdningin av orðinum Hebron, eru millum onnur: ríkissamband, samgonga, felagsskapur, samband og samfelag. 

Hebron myndar fyri okkum týdningin av at liva í sambandi við Harran.

Eikilundin í Hebron

Ábram búsettist við eikilundina í Hebron (1. Mós. 13.18). Eikilundir góvu lívd móti sólini. At liva í sambandi við Harran er at sita „í lívd hins Hægsta“ og búgva „í skugga hins Alvalda“ (Sálm. 91.1).

Altarið í Hebron

Ábram reisti HARRANUM altar í Hebron (1. Mós. 13.18). 

At liva í sambandi við Harran er at vera tilbiðjari.

Hellið í Hebron

Sum nevnt, var Makpelamarkin og hellið einasta jarðarstykki, Ábraham kundi kalla sítt egna. Hann hevði goldið fyri tað við sínum egnu pengum (1. Mós. 23.19).

At liva í sambandi við Harran er at taka til okkara tað, sum hevur kostað okkum nakað.

Dalurin rundan um Hebron

Tað var úr trygga Hebrondalinum, at Jákup sendi Jósef longu leiðina, sum teir ikki vistu, fór at enda heilt niðri í Egyptalandi (1. Mós. 37.14).

Tá ið vegurin gerst langur og ørkymlandi, er tað lættari, tá ið útgangstøðið er Hebrondalurin.

Tindurin yvir av Hebron 

Tað var niðan á tindin beint yvir av Hebron, at syndarin Samson bar hurðar býportursins og báðar porturstólparnar. Minnir um stóra syndaberan, sum bar eina mangan størri byrði niðan á heyggin Golgata. 

At liva í sambandi við Harran er at vera yvir av Golgata.

Portrið í Hebron

Tað var í portrinum í Hebron, at Jóab drap Abner. Hebron var griðstaður. Hevði Abner verið komin inn um portrið, hevði Jóab einki kunna gjørt honum (2. Sám. 3.27). 

At liva í sambandi við Harran er at vera røttumegin portrið.

Tjørnin í Hebron

Í Seinnu Sámuelsbók 4.12 lesa vit um menn, sum vórðu hongdir upp við tjørnina í Hebron. Fólk savnaðust vanliga við tjarnir, og hesir menninir vórðu hongdir har, so fólk kundu verða mint á álvaran í misbroti teirra.

At liva í sambandi við Harran er at skilja álvarsomu avleiðingar syndarinnar.

Grøvin í Hebron

Dávid vildi æra minnið um Isboset og Abner við at jarða teir í Hebron (2. Sám. 3.32; 4.12).

Og, sum longu nevnt, tað var jú har Sára, Ábraham, Ísakur, Rebekka, Jákup og Lea vóru jarðað.

At liva í sambandi við Harran er at minnast og æra tey, sum fóru undan okkum.

————

Samband undurfult, gleði fyllir meg,

hildin trygt í Guds Jehovas hond,

ríku signingar, friðin eigi eg,

hildin trygt í Guds Jehovas hond.

Vit búgva í Suður-italia, í landslutinum Molise, uttan fyri býin Campobasso. Býurin var upprunaliga bygdur rundan um borgina Manforte, ið varð bygd ovast á eini høvd. Hetta var langt afturi í miðøldini. Manforte merkir hjálp ella styrki. Borgin stendur enn í dag, men er nú meira til prýði og mentan. Ikki nógv hjálp í henni longur. Kanska ein mynd av heiminum – ein stokkut hjálp, sum bara er fyri eina tíð, og síðan ikki nyttar til stórt annað enn at minna okkum á tað gamla.

Borgir vóru ætlaðar, sum Paulus sigur í Seinna Korintbrævi 6.7: „… bæði til álop og verju“. Eg spurdi ein vin, hvat honum kom í huga, tá ið hann hugsaði um eina borg. Hann svaraði, at hann hugsaði um borgina sum eitt stað ella endamál, sum fólk hava í felag og eru stolt av og vilja berjast fyri og verja. Beinrakið, helt eg. Teir gomlu nýttu borgir at goyma seg í og eisini at samlast og gera seg til reiðar til komandi bardagar.

Ein annar vinur hugleiddi: „Borgaraskapur okkara er í Himlunum gjøgnum sáttmálan, ið Jesus er borgsmaður fyri.“ Borgaraskapur, borgsmaður! Hatta er eitt ríkt hugtak, orðið borg!

Áhugavert, hvussu nógv Dávid helt til í borgum ella fjallaborgum, sum Skriftin kallar tær, og eisini áhugavert, hvussu ofta hann kallaði Gud fyri borg sína.

Hebraiska orðið, ið er umsett fjallaborg, merkir klettur ella berg, eitt stað, sum er høgt uppi, ringt at sleppa til. – Minnir eitt sindur um føroyskar bygdir, har tað er forberg og illa atkomiligt. Tað ráddi um hjá fyrstu niðursetufólkunum at kunna verja seg. Hetta kann samanberast við støð her í Italia – eitt nú býin Campobasso – ið, sum nevnt, er bygdur rundan um eina borg ovast á eini høvd.

Borgirnar í Sámuelsbókunum

Tað var serliga, meðan Dávid flýddi undan Saul, at hann helt til í fjallaborgum. Onkuntíð var var hann í hellinum við Adullam – hóast hellið ikki verður nevnt borg, var tað kortini eitt slag av fjallaborg (1. Sám. 22.1). Onkuntíð var hann í fjallaborgunum í En-Gedi (24.1) – møguliga hava tær verið á Masadahæddini. Í Fyrru Sámuelsbók 23.14 er hann í fjallaborgunum í Zifsoyðimørk. 

Eftir at Saul var deyður, og Dávidi ikki longur tørvaði at goyma seg fyri honum, tók hann Zionsborg frá jebusitum, búsetti seg har og rópti hana Dávidsstað (2. Sám. 5.7-9). Hann visti, at hóast Saul var farin, so vóru tað aðrir fíggindar. Álopini fóru at halda á, og honum fór altíð at tørva borgir, støð, har hann og menn hansara kundu savnast og búgva seg til komandi bardagar.

Borgin í Sálmunum

„HARRIN er klettur mín, skansi mín, frelsari mín; Gud mín er klettur mín, sum eg søki mær skjól hjá, skjøldur mín, frelsuhorn mítt, borg mín!“ Sálmur 18.3

Tað stendur, at Dávid sang HARRANUM henda song, tann dag HARRIN hevði bjargað honum úr hondum alra fígginda hansara og Sauls. Eins og Dávidi tørvaði borgir at fjala seg í, soleiðis tørvaði honum eisini at goyma seg í Gudi, tí sonnu borgini. Tað sama er satt um okkum. Okkum tørvar aftur og aftur at flýggja til Gud, Borg okkara.

„Lovaður veri HARRIN, … miskunn mín og borg mín, vernd mín, frelsari mín, skjøldur mín og tann, ið eg søki mær skjól hjá …“Sálmur 144.1-2

At Gud er miskunn og borg okkara, merkir, at vit hava ikki uppiborið at goyma okkum í Honum, men vit sleppa at gera tað, tí Hann er miskunn okkara.

„HARRIN er hinum kúgaða ein borg, ein borg á neyðartíðum.“ Sálmur 9.10

Vanliga vóru fjallaborgirnar bara ætlaðar monnum, sum kundu vera um kongin og verja hann. Borg okkara, Harrin, er øðrvísi, Hann tekur tann kúgaða til Sín. Hann ger tað, hóast Hann veit, at tann kúgaði verður til lítla nyttu. Soleiðis er Borg okkara. Er tað ikki stórt?

Áhugavert, tá ið tú lesur í Skriftini, hvussu summi orð ella summir setningar blíva við at mala í høvdinum. Hetta hendi hjá mær nú ein dagin. Tað vóru orðini: „Amen, HARRI!“ í Jeremiasi 11.5. Tað var Jeremias profetur, sum segði tey. 

Orðini vóru aftursvar hansara til orð Harrans um komandi dóm, um fólkið í Juda ikki helt sáttmála Hansara. Hann svaraði soleiðis, ikki tí, at hann var so spentur upp á dóm og revsing, men tí hann var ein maður, sum tók tað, sum Harrin segði, í ramasta álvara. Hann segði: „Amen, HARRI!“ tí hann visti, at Harrin veit altíð best.

Tað er nakað dámligt við Jeremiasi. Hann segði ja, tá ið Harrin kallaði hann, hóast hann – frá einum menniskjaligum sjónarhorni – var alt ov eymur og viðkvæmur at gera tað, sum Harrin kallaði hann at gera. Hetta, at ganga og tosa um synd og dóm, var ikki Jeremias. Tú fært mestsum kensluna av, at hetta var ein maður, sum ongantíð ætlaði sær at gerast profetur. „HARRI!“ segði hann einaferð (Jer. 20.7-8): 

„Tú yvirtalaði meg, og eg læt meg yvirtala; Tú vart mær ov sterkur og fekst vald á mær – og til látur eri eg vorðin líðilangan dagin, hvør maður háðar meg. 

Tí hvørja ferð eg tali, noyðist eg at rópa; undan yvirgangi og kúgan rópi eg; ja, orð HARRANS er vorðið mær til háð og spott líðilangan dagin.“

Tað kostaði honum nógv at siga Harranum ja, men hann gjørdi tað, tí hann tók Harran í álvara.

Prædika Jeremiasar var ikki eyðkend av tí, hann sjálvur helt og meinti; ístaðin var hon gjøgnumsúrgað av tí, sum Harrin helt og meinti. Og at prædika soleiðis kostaði; tað kendist ofta einsligt. Hann var ikki – um vit so kunnu siga – sum hinir vanligu profetarnir (Jer. 5.31):

„Profetarnir“, segði hann, „profetera lygn, og prestarnir stýra eftir ráðum teirra – og fólk Mítt vil hava tað so!“ 

Nei, ikki hevur tað verið lætt.

Latið okkum hyggja eitt sindur nærri at samanhanginum, har vit finna orðini: „Amen, HARRI!“ HARRIN sigur við Jeremias (Jer. 11.3-5):

„Tú skalt siga við teir: So sigur HARRIN Gud Ísraels: Bannaður veri tann maður, sum lurtar ikki eftir orðunum í hesum sáttmála, 

sum Eg beyð fedrum tykkara at halda, tann dag Eg leiddi teir út av Egyptalandi, úr jarnovninum! – Eg segði: „Hoyrið rødd Mína og gerið hetta, í einum og øllum so sum Eg áleggi tykkum! So skulu tit vera fólk Mítt, og Eg skal vera Gud tykkara 

og halda eiðin, ið Eg svór fedrum tykkara, at Eg skuldi geva teimum land, ið flýtur í mjólk og hunangi – eins og í dag sæst!“ Eg svaraði: „Amen, HARRI!“

Jeremias visti, at Gud er heilagur, og at Hann er rættvísur, eisini tá ið Hann dømir. Og tí var tað, at hann segði: 

„Amen, HARRI!“ 

Eg kundi gitt mær – og nú lati eg hugflogið fara við mær – at hetta var ikki eitt hugaligt og harðmælt „amen!“ líkt teimum, tú hoyrir á møtum ymsastaðni í stóru verð. Nei, kanska var tað eitt „amen!“ ið valla hoyrdist, teskað í djúpari sorg. Sagt av einum sundurknústum manni, sum visti, at fólkið, hann var so góður við, hevði uppiborið dómin, sum Harrin lýsti yvir tey.

Okkum tørvar fólk sum Jeremias, fólk, sum eru so eym av lyndi, at tað pínir tey at tosa um synd og dóm, men kortini gera tey tað. Tey tora at gera tað, tí tað, sum er teimum týdningarmiklast, er ikki, hvat fólki dámar, men tað, sum Gud hevur at siga.

Minnast tit, tá ið Harrin spurdi lærisveinarnar, hvønn fólk søgdu Hann vera (Matt. 16.13-14)? Vísti seg, at summi hildu Hann vera Jeremias profet. Tey sóu viðkvæma lyndi Jeremiasar aftur í Jesusi. Hesin, sum tók synd í fólki og ikki smæddist at gráta um tey, samstundis sum Hann heldur ikki smæddist at tala at og prædika dóm. Hann minti tey um Jeremias.

———————-

Og so gera vit tað eitt sindur persónligari. Høvdu tey blandað okkum við Jesus ella møguliga Jeremias? Uha! ­- Og tó, at vera vitni Harrans krevur eitt lyndi og dirvi líkt tí hjá Jeremiasi. So líkt, at fólk hava lyndi at blanda okkum við Jesus.

Kanska vit kunna enda við einum: „Amen, HARRI!“ Tað er í lagi bara at teska tað. Kanska betri.

Oyggin Balabac, sum vit í mong ár kallaðu okkara heim, er í útsynningshorninum av Filipsoyggjunum, beint norðan fyri markið millum Filipsoyggjarnar og Malaisia. Økið sunnan og eystan fyri Balabac hevur gjøgnum øldirnar verið tiltikið – og er tað enn í dag – fyri sjórænaravirksemi. 

Alt til fyri okkurt um hundrað árum síðan var støðan so hættislig, at ikki bar til hjá fólki at búgva fram við strondini, tey máttu búgva inni í frumskóginum. At støðan broyttist merkir ikki, at eingir sjórænarar eru har longur. Nei, broytingin er, at teir leggja ikki longur eftir fólki á landi. Nú er tað meira bátar og smá skip, teir leggja eftir – og teir gera tað bara úti á víðum havi, har møguleikarnir fyri at verða tiknir eru rættiliga avmarkaðir.

Lat meg eisini nevna, at sjórænaravirksemið á Balabacleiðini er ikki líka ógvusligt sum tað, ið føroyingar í uttanlandasigling hava upplivað fram við Afrikastrondini. Sjórænaravirksemið á Balabacleiðini er fyri tað mesta tengt at álopum á bátar, sum hava verið og smuglað timbur og annað til Malaisia og nú eru á veg heim aftur fullir í pengum.

Balabac eins og hinar oyggjarnar tætt við Malaisiska markið hava altíð verið kendar fyri at vera ein smuglaramiðdepil. Menn hava sagt mær frá, hvussu sjórænarar í rasarabátum eru komnir eftir teimum. Skjóta teir ikki ávaringarskot, leypa sjórænararnir á, og tá er endin ikki góður. 

Ein dagin kom ein fremmandur maður og spurdi, um eg kundi trekkja eina tonn.  Sum sagt, eg kendi ikki mannin, men frætti seinni, at hetta var ein tiltikin sjórænari. 

Meðan eg geri meg til reiðar at trekkja tonnina, hoyra børnini hjá okkum frá onkrum, at eg eri í ferð við trekkja eina tonn hjá einum sjórænara. Tey blivu øll øgiliga spent og skundaðu sær at sleppa at síggja sjórænaran – ein ektaðan sjórænara, møguliga við klaffi fyri eyga, turriklæði um høvdið, og hvør veit, kanska hevði hann enntá ein krók ístaðin fyri hond og træbein – ein filipinsk útgáva av Captain Hook. Tað varð eitt satt vónbrot, har var einki sjórænaraligt við manninum. 

Hetta ljóðar helst alt sum tað bera reyp. Stuttligt at sleppa at reypa eitt sindur viðhvørt. Tað keðiliga er bara, at eg fái so ringa samvitsku av tí. Latið okkum spola 2000 ár aftur eftir, flyta okkum til Miðalhavið og geva Paulusi orðið (2. Kor. 11.26):

„Nógv havi eg ferðast; eg havi verið í vanda av áum, í vanda millum ránsmenn, í vanda av fólki mínum, í vanda av heidningum, í vanda í býi, í vanda í oyðimørk, í vanda á sjógvi, í vanda millum falskar brøður,“

Tá ið Paulus sigur „í vanda á sjógvi“ meinar hann kanska eisini við vanda av sjórænarum. Søgufrøðingar siga, at vandin fyri sjórænarum hevði verið serliga stórur, áðrenn rómverjar komu framat; men tað merkir ikki, at har var vandaleyst, tá ið Paulus ferðaðist millum lond. Kanska sum á Balabac. Vandin var ikki so stórur sum fyrr, men hann var har enn. 

Og eins og tú ikki kanst siga, hvør er sjórænari og ikki á Balabac, so hevur tað eisini verið, tá ið Paulus ferðaðist. Okkurt kundi altíð henda. 

Minnir hetta okkum ikki um ferðina um lívsins hav?

Børnini hildu at tey vistu, hvussu ein sjórænari átti at síggja út. Gera vit ikki ofta sama feilin? Vit halda, at vit vita, hvussu vandarnir, sum koma á okkum, eiga at síggja út. Men tað vita vit als ikki!

Og so ein tanki afturat. Hví útsetti Paulus seg fyri at koma í vanda av sjórænarum? Jú, hann gjørdi tað, tí Jesus hevði sagt (Mark. 16.15):

 „Farið út í allan heimin og prædikið evangeliið fyri øllum skapninginum!“

Og tað er tað sama í dag. Boðið at fara stendur enn við. – Og vandarnir? Jú, teir eru har enn.