Tag Archive for: Orð

Av bókahillini: Tvey fyridømi

Richard Wurmbrand og Corrie ten Boom

„Bróðurkærleikin vari við!“ (Hebr. 13.1).

„Minnist fangarnar, sum høvdu tit sjálv verið fangar við! Minnist tey, sum ilt líða, sum tey, ið eisini sjálv eru í likami!“ (Hebr. 13.3).

Nakað herfyri leitaði eg aftur í tvær bøkur, sum eg las fyrstu ferð fyri nógvum, nógvum árum síðan, so langt síðan, at eg las tær á donskum. Dugdi ikki at lesa enskt tá. Eg fór til Amerika sum 17 ára gamal – sigur eitt sindur um, hvussu langt síðan, tað var.

Á donskum eita bøkurnar „Tortur – for Kristi skyld“ og „Skjulestedet“. Nú eg vitjaði tær aftur, var tað á enskum – „Tortured for Christ“ og „The Hiding Place“ – og heldur enn at lesa tær, lurtaði eg eftir teimum sum ljóðbøkur.

Latið okkum við góðari siðvenju fyri eyga nýta føroysku heitini, sum kundu verið: „Píndur – fyri Kristusar skuld“ og „Goymistaðið“.

Í bókini „Píndur – fyri Kristusar skuld“ sigur Richard Wurmbrand, sum var rumeni, frá óhugnaligu líðingunum, sum hann fór ígjøgnum undir kommunistiska stýrinum í Rumenia. Hann vitjaði Føroyar síðst í sjeytiárunum, og talurnar frá tí vitjanini eru á heimasíðuni hjá EVR.

Í bókini „Goymistaðið“ sigur Corrie ten Boom frá øllum tí óhugnaliga, sum hon leið undir nasistunum, tí hon, systir hennara og pápi teirra saman við øðrum goymdu jødar í heimi teirra. Av teimum trimum var tað bara Corrie, sum kom frá tí við lívinum.

Hjartatátturin í báðum bókunum er, hvussu Gud gav teimum megi at elska og fyrigeva teimum, sum høvdu verið so ónd ímóti teimum. Løgið, hetta við kærleika og fyrigeving. Tað er so grundleggjandi, at vit vita øll, at tað er sjálvsagt, at vit eiga at fyrigeva, og kortini má eg sláa meg fyri bróstið og viðganga, hvussu stutt, eg eri komin. Jú, okkum dámar at tosa um kærleika og fyrigeving, men ofta røkkur tað ikki djúpari, enn at okkum dámar tey, sum vit halda dáma okkum, og okkum dámar ikki tey, sum ikki dáma okkum. Aftur og aftur tørvar okkum at verða mint á frásagnir sum tær, vit lesa um í hesum báðum bókunum.

Alt hetta minnir meg á einaferð, eg leiddi ein bíbliubólk í Puerto Princesa. Eitt kvøldið var evnið kærleiki og fyrigeving. Eg endurgav nógv vers og helt meg duga nøkulunda væl at tosa um evnið. 

Meðan bíbliutímin soleiðis fer fram, sigur ein maður í bólkinum – Job eitur hann – at hetta var júst tað, sum Harrin hevði lært hann. Kona hansara var myrd fyri nøkrum árum síðan, og hann visti væl, hvør hevði gjørt tað, men politiið hevði bara ikki nóg góð prógv at handtaka mannin. „Eg havi lært,“ segði hann, „at lata Harranum tað upp í hendur og ikki loyva mær sjálvum at gerast hevnisøkin. Tí er tað so týdningarmikið at duga at fyrigeva.“

Eg minnist, hvussu býttan eg kendi meg. Hvat í allari víðu verð billaði eg mær inn at „læra“ slík fólk um fyrigeving? Tað var hann, sum skuldi lært meg og ikki øvugt.   

Úr „Píndur – fyri Kristusar skuld“

„Eg havi sæð kristin í kommunistafongslum, bundin um føturnar við leinkjum, sum vigaðu meira enn 20 kilo. Pínd við gløðandi eldskørum, samstundis sum tey vóru noydd at fylla munnin við skeiðum av salti uttan at fáa vatn og mat. Alt hetta meðan tey vóru pískað, og kuldi píndi tey. Eg havi sæð, hvussu hesi – samtundis sum tey liðu á henda hátt – vóru í inniligari bøn fyri kommunistunum. Menniskjaliga er tað ómøguligt. Tað er kærleiki Kristusar útheltur í hjørtum teirra líðandi.

Úr „Goymistaðnum“

Samstundis sum illir, hevnisamir tankar kókaðu innan í mær, gekk tað upp fyri mær, at Jesus Kristus var deyður fyri henda mannin. Skuldi eg so biðja um nakað annað enn tað, sum Jesus vildi, at eg skuldi biðja? „Harri Jesus,“ bað eg, „fyrigev mær og hjálp mær at fyrigeva honum … Jesus, eg megni ikki at fyrigeva honum. Gev mær tína fyrigeving …“ Og so skilti eg, at heimsins grøðing hvílir líka lítið á mínari fyrigeving, sum tað ger á mínari góðsku. Hon hvílir á Honum. Tá ið Hann biður okkum elska fíggindar okkara, gevur Hann okkum saman við boðnum at gera tað eisini sjálvan kærleikan at gera tað.

At handa stafettina víðari

„Tað, sum tú hevur hoyrt meg tala fyri mongum vitnum, fá trúføstum monnum tað í hendur, sum eru førir fyri aftur at læra onnur!“ Seinna Timoteusbræv 2.2

Tá ið alt kemur til alt, er tað ikki, hvussu væl vit duga, sum telur, men heldur hvussu væl vit duga at handa stafettina víðari.

Hugsaði at lýsa hetta við tveimum dømum frá trúboðarum á Filipsoyggjunum. Tað hevur gingið óvanliga væl við arbeiðinum hjá hesum trúboðarunum, og í dag eru fleiri virknar samkomur har.

Eg hevði ikki nýtt hesi dømini, var tað ikki so, at vit hava kent hesar trúboðararnar í mong ár og vita, at hetta eru eyðmjúkir, sannir Harrans tænarar. Hetta eru fólk, sum ikki ræðast at leggja nógva orku í tað, tey gera, og kortini ikki taka sær æruna fyri tað, sum Harrin hevur gjørt gjøgnum tey.

Eg sigi hetta, tí neyðugt er at vera varin at rópa ov nógv upp um tað, sum hevur eydnast serstakliga væl. Heldur enn at halda fólki til, kann tað ofta taka mótið frá teimum. At royna at virka fyri Harran er ofta strævið arbeiði, og sæð við mannaeygum spyrst ofta lítið burturúr. Tí er neyðugt at vera varin at siga frá slíkum, sum eg fari at siga frá her.

Eg veit frá mær sjálvum – eftir mong ár millum muslimar – hvussu torført tað kann vera bara at royna at náa fólk við evangeliinum. – Og so at gera sær tankar um eisini at finna trúføst fólk, sum eru før fyri aftur at læra onnur – tað er næstan sum at halda seg sjálvan fyri gjøldur. Og kortini biður Harrin okkum um at gera júst tað. Og vit mugu ásanna aftur og aftur, at megna vit ikki tað, ja, so fer verkið ikki víðari.

Og so til dømini, sum eg nevndi:

At duga at fáa onnur í gongd

Nakað eftir at evangeliið fyrst var prædikað, kom ein av teimum nýggju í trúnni til trúboðaran og segði, at hann hevði nógv skyldfólk í eini aðrari bygd nakað haðani, og at tað var av stórum týdningi, at trúboðarin fór hagar og segði teimum tey góðu tíðindini.

Trúboðarin segði:

„Nei, tað geri eg ikki. Hatta er tín uppgáva.“ 

Maðurin segði:

„Nei. Hatta er nakað, sum eg hvørki eri førur fyri at gera ella havi tíð at gera.“

Trúboðarin tvíhelt um tað, sum hann hevði sagt, og segði, at maðurin mátti taka sær stundir at gera tað. Segði, at hann skuldi hjálpa honum og leggja honum lag á. Men at fara hagar, tað mátti maðurin sjálvur. Maðurin helt upp á sítt, og soleiðis endaði samtalan. Maðurin var rasandi, tá ið hann fór avstað.

Hetta var ein ættarbólkur, har tað ofta skuldi lítið til, at menn fóru til vápnini. Jú, maðurin var trúgvandi, men nógv av tí gamla sat eftir í honum.

Støðan var spent. Men so nakrar dagar seinni kemur maðurin aftur og sigur við trúboðaran, at hann hevði hugsað nógv um tað og var komin eftir, at kanska hevði trúboðarin rætt. Tað var hansara uppgáva at fara til skyldfólkini. 

Trúboðarin legði honum lag á, og so fór maðurin. Harrin signaði, og fleiri komu til trúgv. Í dag er ein virkin samkoma har á staðnum.

Umstøðurnar har eru sjálvandi øðrvísi enn tað, flestu okkara eru von við, og dømið, sum eg havi sagt frá, er møguliga í so víðgongt. Og kortini haldi eg, at tað lýsir týdningin av at leggja seg eftir at seta onnur í gongd, ella sum Paulus sigur tað:

„Tað, sum tú hevur hoyrt meg tala fyri mongum vitnum, fá trúføstum monnum tað í hendur, sum eru førir fyri aftur at læra onnur!“ Seinna Timoteusbræv 2.2

At duga at taka seg aftur

Hetta dømið, sum eg nú fari at nevna, ljóðar møguliga eisini í so fremmant og víðgongt, men kortini haldi eg, at tað lýsir nakað, sum vit alt ov ofta gloyma, nevniliga týdningin av at duga at taka seg aftur.

Trúboðararnir, sum eru tengdir at hesum arbeiðinum, hava – so løgið tað ljóðar – sæð tað verið neyðugt ikki at koma til tey vanligu møtini.

Teir komu fyri mongum árum síðan til ta niðurstøðu, at skuldu tey trúgvandi veruliga læra at taka ábyrgd av vanligu møtunum, kundu teir ikki vera til staðar. Tað vísti seg hvørja ferð, at tá ið teir vóru á møti, blivu møtini trek og tung; men tá ið teir ikki vóru har, gekk møtið væl. 

Ístaðin nýta trúboðararnir nógva tíð saman við teimum elstu og øðrum, sum hava ábyrgd.

Jú, eg veit, at hetta ljóðar alt í so fremmant. Smædni mótvegis útlendingum ger seg ikki galdandi í føroyskum samanhangi, men tað ger tað mangastaðni í londum langt burtur.

Munur ella ikki, so lærir hetta dømið okkum, at tað er av stórum týdningi, at vit alla tíðina hava fingurin á pulsinum, so vit ikki hindra tí, sum Gud ger. Tað er so lætt at vera meira til hindurs enn til hjálpar.

Aftur, sum Paulus sigur:

„Tað, sum tú hevur hoyrt meg tala fyri mongum vitnum, fá trúføstum monnum tað í hendur, sum eru førir fyri aftur at læra onnur!“ Seinna Timoteusbræv 2.2

Hini størstu og dýrastu lyfti

– úr talu hjá Halldór Olafsson

Eg minnist Haldur sum ein av teimum serliga góðu talarunum. Hann var serstakur á tann hátt, at hann flenti og græt hvørt um annað, meðan hann meistarliga gjørdi bíbilskar sannleikar livandi fyri teimum, sum lurtaðu.

Eg havi biðið Símun Absalonsen, systurson Haldur, siga eitt sindur um mammubeiggjan. Símun skrivar:

Haldur Olafson var føddur á Viðareiði í 1912, og hann andaðist í 2006. Hann var elstur av seks systkjum. 

Mamma Haldur nevndist Sára. Hon andaðist í 1928, bert 45 ára gomul. Tá var Haldur 16 ára gamal og staddur á skipsdekki. Ikki fyrr enn skipið kom aftur, fekk Haldur at vita, at mamman var deyð og jarðað. Hann syrgdi sárt móður sína og skrivaði eina yrking til minnis um hana.

Sum tilkomin flutti Haldur til Vágs. Har hitti hann konu sína, Lenu. Tey búðu fyrstu árini í Vági, men fluttu seinast í 50-unum til Havnar. Lena andaðist í 1967.

Haldur giftist aftur við Sunnuvu, ið var ættað úr Kunoy. Haldur upplivdi tvær ferðir at kunna halda 25 ára brúdleypsdag.

Og so lurta vit eftir Halduri:

„LYFTI GUDS OG SEINNA BRÆV PÆTURS 1.3-4 

„Alt, ið hoyrir til lív og gudsótta, hevur guddómligi máttur Hansara givið okkum við kunnskapinum um Hann, sum kallaði okkum við dýrd og kraft Síni.

Harvið hevur Hann givið okkum hini størstu og dýrastu lyfti, fyri at tit við teimum skulu fáa lut í guddómligari náttúru, táið tit flýggja burt frá spilluni í heiminum, sum kemur av girnd.“

Eg tonkti upp á, hvat Hann hevur givið okkum her, og hvat Hann gevur okkum. Hvussu vælsignað tað er, og tað er soleiðsnar, sum hann sigur her: Hann hevur givið okkum tey størstu og livandi lyftir. Ja, tað er sannheit. Okkara lyftir, tey vera ofta vánalig. Har var lítið at reypa av hjá mær og hvørjum einstakum av okkum. Men Guds trúfesti, hon er tann sama allan vegin. Alt er grundað á, at Hann hevur givið okkum hini størstu og dýrastu lyfti.

LYFTI GUDS OG EFESUSBRÆVIÐ 3.6

„At heidningarnir við eru arvingar, hoyra við til likamið og eiga part við í lyftinum í Kristi Jesusi við evangeliinum.“

Lyftið í Kristusi við evangeliinum, tað er grundarlagið, tað er tað stóra lyftið, sum øll hini lyftini lena seg uppat. Tað er tann stóra flatan, sum hini lyftini standa uppi og lena seg uppat.

Mangan er tað so hjá okkum, at okkara lyftir, tey halda ikki, tí tað er ikki lætt at útfylla tey. Og so er tað eitt annað: Eg gloymi at gera tað, eg hevði lovað. Hatta er menniskjaligt. Men minst til. Tað stendur, at Hann, sum elskar okkum, Hann kann aldri gloyma. Og tað er ikki bara tað, at Gud minnist, tí Hann er guddómligur, tað er eisini tí, Hann elskar okkum. Hann kann aldri gloyma, tí Hann hevur sett hesa síðuna av lyftinum í samband við Sín kærleika, at Hann elskar sítt fólk.

LYFTI GUDS OG ESAIAS 49.15

„– Man kvinna gloyma bróstabarn sítt, so hon miskunnar ikki lívsfrukt síni! Og um so var, at tær kundu gloymt, gloymi Eg ikki teg!“

Ja, hugsið um natúrlógina og tað ómøguliga í tí, at ein mamma gloymir barn sítt. Hon hevur bundið seg til tað. Hon elskar tað so innarligt. Og hon forstendur tað so yvirmáta gott upp á grund av kærleikanum. Hon gloymir ikki bróstabarn sítt. Og um so var, so gloymi Eg tað tó aldrin, stendur tað, og tað er vælsignað og dýrabart.

Tað er oman á hetta lyftið, at Hann hevur givið okkum øll hini. Tey dýrastu lyftir, fyri at vit í teimum skulu fáa lut í guddómligari náttúru, tá ið vit flýggja burt frá spilluni í heiminum, sum kemur av girnd. Hatta er Kristi máti at á evangeliskari grund at byggja Síni børn upp. Ja, akkurát soleiðis er tað vinur, og her er eitt kall til hvønn einstakan av okkum.“

Ikki fíla kantarnar

Eg lurtaði eftir einari sending í Lindini, har Svenning av Lofti tosaði um vandan við „at fíla kantarnar“ av Orðinum. Loyvi mær at endurgeva nakað av tí, hann segði:

„Eg minnist einaferð í Zarepta. Onkur hevði ein bíbliutíma – og tað var í einum av brøvunum hjá Paulusi, hann las – og var tað okkurt um siðloysi, drykkjuskap o.a.

Eg merkti, at tá ið hann, sum hevði bíbliutíman, hevði lisið tað, uppdagaði hann, hvussu álvarsamt hetta er, og byrjaði hann líka sum spakuliga at fíla kantarnar av. Kanska onkur hevur verið har, sum hann hevur følt, at tað, hann las, kann hava virkað ógvusligt uppá.

Seinni, tá ið vit prátaðu saman, segði eg við hann: „Tú skalt ikki royna at forklára alt í Bíbliuni. Les, sum tað stendur, og einki meir. Og lat so Heilaga Andan sleppa at arbeiða við hjørtunum, soleiðis sum Hann sær tað vera neyðugt.“

Havi helst meir enn eina ferð gjørt meg sekan í hasum, sum Svenning nevndi. 

Ein hending kemur mær í huga. Kanska var hetta í so meinaleyst, men eg haldi, at tað lýsir vandan við ikki at tora at lata Orðið siga tað, sum tað veruliga sigur.

Vit vóru partur av einum lítlum bíbliuflokki. Deilig fólk, fitt og fyrikomandi. Vit vóru nøkur, sum skiftust um at læra. Eitt av evnunum, sum vit høvdu, var nøvn Guds í Gamla Testamenti – nøvn sum Jehova, Elohim, El Sjaddai og onnur. Nøvn, sum øll á sín hátt lýsa stórleika Guds.

Tá ið evnið var liðugt, sigur ein av luttakarunum, at hon var komin fram á eitt navn afturat og spurdi, um eg kundi tosa um tað á næsta bíbliutíma. Navnið var Jehova Gemula, sum merkir HARRIN, sum lønir aftur. Navnið kemur bara eina ferð fyri í Skriftini, tað er í Jeremiasi 51.56:

„Tí yvir tað – yvir Bábel – kemur oyðari; kappar tess verða tiknir á hondum, og bogar teirra avstøktir; tí HARRIN er Gud, sum lønir aftur – Hann lønir til fulnar.“

Tað, sum liggur í hesum navninum, Jehova Gemula, er, at Harrin hevnir Seg inn á tey, sum gera øðrum órætt. Navnið er ein samandráttur av tí, sum kapitlarnir 50 og 51 hjá Jeremiasi snúgva seg um, nevniliga, at Gud fer at hevna Seg inn á Bábel fyri tað ringa, sum tað hevur gjørt fólki Guds.

Onkursvegna kendi eg, at hetta hóskaði ikki til fittu, fyrikomandi fólkini í bíbliubólkinum. Summi teirra vóru nýggj í trúnni, og onkur vóru enn ikki komin til trúgv. Eg var bangin fyri, at eg kundi koma at siga okkurt, ið kundi styggja onkran burtur.

Í roynd míni ikki at siga nakað, sum kundi verða misskilt, fall eg í grøvina, sum Svenning ávaraði ímóti í sendingini, eg lurtaði eftir í Lindini. Heldur enn at lesa versið, sum tað stendur, valdi eg at fíla kantarnar. Gjørdi tað bæði væl og virðiliga; so væl, at eg fekk versið at siga beint tað mótsetta av tí, sum tað veruliga sigur. Ístaðin fyri at siga, at Harrin lønir aftur tað ringa, sum vit gera, segði eg, at Hann lønir aftur tað góða, sum vit gera.

Eg helt meg kunna gera tað, tí har stendur jú: „HARRIN er Gud, sum lønir aftur – Hann lønir til fulnar.“ Eg sá einki skeivt í at nýta jaliga týdningin av orðingini, heldur enn neiliga. Trupulleikin er bara, at teksturin snýr seg ikki um, hvussu Harrin lønir fólki aftur fyri tað góða, tey gera, men tað ringa.

Tey í bíbliubólkinum tyktust vera glað fyri tað, eg segði, og onkur sigur kanska, at tað var í lagi at venda versinum á høvdið. Onkur kundi jú so lætt misskilt tað, sum eg royndi at siga. Men, nei, tað var ikki í lagi! Eg broytti jú tekstin til at siga nakað, sum hann ikki segði, og tað er altíð skeivt.

Onkur sigur kanska, at tað, at Gud hevnir Seg, er ikki galdandi fyri okkum. Tað var bara galdandi fyri tey í Gamla Testamenti. At siga so er ikki rætt. Hygg, hvat stendur í Fyrra Tessalonikabrævi 4.6 – og tað er í Nýggja Testamenti:

„at eingin ger bróður sínum órætt ella óskjal í nøkrum viðurskifti; tí Harrin er hevnari av øllum hesum – sum vit eisini áður hava sagt og vitnað fyri tykkum.“

Hatta er tað sama, sum stendur í Jeremiasi 51.56.

Eg haldi, at Sálmur 119.160 lýsir væl, hví vit so ofta detta í hasa grøvina at fíla kantarnar av Orðinum. Vit gloyma, at:

„Alt orð Títt samanlagt er sannleiki, og til ævigar tíðir stendur øll rættvísilóg Tín føst.“

Vit pilka við skriftirnar, tamba og bekla tær av leið, tí vit skilja ikki, at alt orð Guds samanlagt er sannleiki. Latið okkum ístaðin gera, sum Svenning segði: 

„Les, sum tað stendur, og einki meir!“

Rættvísgeringin

– við Paulusi, Lutheri, Jóan Jakku á Viðareiði og øðrum sum bakstøði

„Rættvísgjørd av trúgv hava vit tí nú frið við Gud við Harra okkara Jesusi Kristi.“ Rómbrævið 5.1

Hugtakið rættvísgering, so sum Paulus nýtir tað, kemur úr rættarsalinum. Vit, sum vóru ákærd og funnin sek, eru lýst ósek. Lýst ósek, tí Sonur Dómarans tók dóm okkara á Seg. Og ikki bara tað, nei, umframt at lata dómin falla á Son Sín, tilroknar Hann nú okkum rættvísi Sonar Síns. Og úrslitið? Vit, sum áður vóru ákærd og sek, standa nú ílatin rættvísina hjá Syni Dómarans.

Trúbótin var, at Luther og aðrir fingu eyguni upp fyri læruni um rættvísgeringina. Tað var hesin sami sannleikin, sum fekk Wesley at vakna og eisini teir, sum komu til trúgv á døgum Gamla Sloans. Tað var henda læran, tey meintu við, tá ið tey tosaðu um at vera komin út í fult frælsi.

Í sambandi við at 150 ár vóru liðin, síðan langabbi hansara, Jóan Jakku á Viðareiði, var føddur – hevur Jón Helmsdal skrivað eina áhugaverda grein um langabban. Í greinini nevnir hann millum annað, hvussu gripin langabbin var av Rómbrævinum. Jón skrivar:

„Veturin 1905-6 ger Jóan Jakku av at fara upp á skúla hjá brøðrunum við Stein í Havn – tá hevur Jóan Jakku verið 33 ára gamal.

   Hann keypti sær eina bíbliu, meðan hann var í Havn (hon kostaði 22 krónur). Jóan Jakku skal hava sagt, at hann fór beinanvegin at lesa í bíbliuni, og hann slúkti Rómbrævið – sum jú í stóran mun viðger spurningin, rættvísgering við trúgv eina – also ein uppgerð við lógarbundnan kristindóm, sum pápi hansara, Jákup Mikal, hevði stríðst so leingi við.

   Hesin spurningurin sær eisini út til at fylla nógv hjá Jóan Jakku, og tá ið hann seinni sjálvur byrjar at bera orðið fram, so er rættvísgering við trúgv eina, ofta eitt afturvendandi tema.

   Tað er tiltikið, tá ið Jóan Jakku einaferð á møti skuldi lýsa týdningin av at líta fullkomiliga á Jesus Kristus og ikki seg sjálvan.

   Hann nýtti sum mynd, fyrstu ferð hann var til bjarga. Hann var so ræddur fyri, at línan ikki helt, at hann við báðum hondum tvíhelt um línuna fyri ikki at falla. Men tann dagin fekk hann ongan lunda! Tá ið hann næstu dagarnar lærdi at líta heilt og fult á línuna og slepti takinum, kundi hann við leysum hondum fleyga, og tá bar til!

   Her brúkti Jóan Jakku eina mynd úr gerandisdegnum til at lýsa, at tað er Kristus, ið ber okkum, og vit skulu hugsavna okkum um at virka – at tað fáa vit illa, um vit í heilum ivast í, um línan man fara at halda.“

******************

Hesi gomlu høvdu upplivað, hvussu tað var at vera undir lógini og so skilja boðskapin um rættvísgeringina av trúgv eina. Haldi Victor lýsti tað so væl – (nr. 1043 í Nýggju Sangbók Guds Fólks):

Hevur tú strítt undir lógini bundin,

kennir tú hennara svíkjandi troyst:

Enn ert tú komin ov stutt, tað er grundin, 

tí er tín sál ei úr ófriði loyst.

Halt tú bert á, tú skalt sigra umsíðir!

Soleiðis uggaði lógin títt kjøt.

Aldri tó upp runnu ljósari tíðir,

aldri so kom hon, hin hvíla so søt.

Hevur tú kent tá við krossin at lenda,

stýra um brimgarðin inn, inn í havn,

eyguni burt av tær sjálvum at venda,

síggja Guds Son og hans út breidda favn?

Hevur hann peikað tær á sína síðu

og sína hond og sagt: Friður við tær!

Hevur tú lýtt á ta røddina blíðu:

Frælsur tú ert, tí eg lógina bar!

Tá kanst tú siga og siga av sonnum:

Friður er ei í, hvat menniskja kann!

Frelsa hjá syndigum, doyggjandi monnum

er í Guds Soni og trúnni á hann!

Eg minnist, tá ið eg byrjaði at koma á morgunmøti, at tað var ein morgunmøtisangur, sum mær kom at dáma serliga væl – (nr. 168 í Nýggju Sangbók Guds Fólks):

Tú sært ei meg, tú sært ei meg,

men Son tín, Gud, sært tú.

Meg sært tú eina latnan í

hans hvíta rættferðskrúð.

Men um tú sást meg uttan hann,

ei vón var fyri mær,

eg stóð ei, Harri, enn ein dag,

ein tíma fyri tær.

At vera ílatin Hansara hvíta rættferðskrúð, tað er tað, sum vit meina við, tá ið vit tosa um rættvísgeringina.

Nakrir tankar viðvíkjandi rættvísgeringini

  • Onkrar dagar kenni eg meg nær Gudi. Onkrar dagar merki eg einki. Júst líka rættvísur í eygum Guds hóast tað.
  • Onkrar dagar gongur væl andaliga. Onkrar dagar gongur ikki so væl. Júst líka rættvísur í eygum Guds hóast tað.
  • Onkrar dagar haldi eg meg duga væl við onnur. Onkrar dagar ☹. Júst líka rættvísur í eygum Guds hóast tað.
  • Ein dag fari eg at standa framman fyri Gudi lýtaleysur, uttan plett og rukku. Júst líka rættvísur í eygum Guds í dag, sum eg verði tá.
  • Vit kundu einki gera fyri at blíva frelst, og vit kunnu einki gera fyri at missa frelsuna.

Tað eru tveir flokkar í hesum landi í dag!

– úr talu hjá Victor Danielsen

Tað er ein bíbilsk meginregla, at vekingar skapa skilnað millum tey, sum hava sett álit sítt á Harran, og tey, sum ikki hava gjørt tað. Og tað er eisini ein bíbilsk meginregla, at tá ið ávirkanin av vekingum doyr burtur, hvørvur skilnaðurin. Í tráð við hetta er tað áhugavert at lesa tað, sum Victor Danielsen segði um teir báðar flokkarnar. Hetta er brot úr talu, sum Victor Danielsen talaði, ikki so langt áðrenn hann fyri meira enn 60 árum síðani flutti heim í dýrdina.

Vit geva Victor orðið:

„So varð nú ósemja millum fólkið um Hann.“ Jóhannes 7.43

„Men fólkið í býnum býtti seg sundur; summi hildu við Jødunum, og summi við ápostlunum.“ Ápostlasøgan 14.4

Skammast tú við Harran Jesus,
við hans kross og tronga veg?
Jesus skammaðist tó ikki við at doyggja fyri teg.

Tað var so gott og dýrabart fyri meg at hoyra hasi orðini sungin. Harí havi eg átt mína trygd. Í yvir 46 ár havi eg átt mína styrki har.

Nei, kæri vinur. Vit hava ikki altíð verið í ljósinum. Eg veit væl tað, at teir eru, sum royna at tala soleiðis, sum at tað bara var ein flokkur, og sum at øll kunnu vera trygg, og øll kunnu forláta seg upp á tað, at tey búgva í einum kristnum landi og so víðari; men soleiðis er ikki. Tað eru tveir flokkar. Tað eru tey, sum hava umvent seg til Gud, og tey, sum ikki hava umvent seg til Hansara. Tað eru tey, sum eru komin sum fátækir syndarar til krossin og hava funnið frið har, og tað eru tey, sum ikki hava tikið ta leiðina. 

Tað var rætt, sum hitt danska blaðið skrivaði, tó tað skrivaði í fjendskapi móti Gudi og Hansara tænara, sum var deyður, at tað eru tveir flokkar. Ja, tað eru tveir flokkar í hesum landi í dag, men teir eru ikki avmarkaðir av menniskjalæru og boðum og útvortis forskriftum. Men tað er krossins orðið, sum ger forskellin.

Tað er krossins orðið, sum tekur skjalið, sum fer til markið ímillum flokkarnar, og einki annað. Í øðrum flokkinum eru øll tey, sum eru komin sum fátækir syndarar til krossin og hava funnið sítt ríkidømi har. Hava funnið sítt reinsilsi við Jesu blóði, og sum hava fingið krossins vitnisburð í hjarta og munn. Tann dýrabara vitnisburð, sum Harrin legði í okkara hjarta og munn, táið ljósið frá tí høga rann upp fyri okkum. Tann himmalska sólin, sum er Jesus.

Táið Hann rann upp fyri okkum, og tað dýra krossins orðið fekk vald yvir okkara hjarta, so vit kundu bera tað fram fyri øðrum. Tað var tað, sum gjørdist skjalið fyri okkara lívi. Frá tí degi av hevur okkara lív, trods mangar veikleikar, ikki verið tað sama.

Og tó at eg má siga, at eg eri gamal, táið eg hyggi aftur yvir mítt lív. Tað er ikki so mikið, eg kann gleðast yvir. Men tað kann eg gleðast yvir, at Harrin legði í mín munn ein nýggjan lovsong til okkara Gud, táið eg fann Jesus sum mín Frelsara. Ein lovsong, sum ongantíð er tagnaður aftur. Sum øll tey eiga, sum eru komin til Hansara kross. Sum hava funnið sín frið og sína frelsu har.

Og minnist eitt orð afturat av mínum munni, øll, sum elska tann Harra Jesus Kristus (2. Tim. 3.12):

„– Og øll, sum vilja liva gudiliga í Kristi Jesusi, skulu verða atsøkt.“

Gloymið ikki hatta orðið. Latið ein mann standa heilt og fult og ódeilt á Kristi síðu og ikki skammast við Hansara kross, og hann skal síggja, at Kristi fíggindar vanvirða og teir háða, og tað er ikki altíð so lætt at bera; men øll, sum vilja liva gudiliga í Kristi Jesusi, skulu verða forfylgd. Tað koma vit aldri burtur frá, og vit skulu læra okkum við Guds hjálp at gleða okkum yvir tað.

Tað stendur í einum skriftstaði í Hebrearabrævinum 10, at tey høvdu lært at gleðast enntá yvir, at teirra ognir vóru rændar, tí tey vistu, at tey áttu ein betri og blívandi eigindóm. So mikið mugu vit við Guds hjálp kunna, at vit við toli og gleði bera tað, um vit tola háð og vanvirðing fyri tað, at vit kennast við Jesus okkara Harra. Tann Frelsara, sum fyri okkara skuld leið krossins tunga deyða og nú situr høgt við Guds høgru hond.

At endurnýggjast – ikki bara eldast

Ein dagin kom eg í prát við ein amerikanskan gest á gistingarhúsinum, har vit búgva, tá ið vit eru í Manila. Maðurin var og vitjaði ymsar samkomur. Sum vit práta, nevni eg okkurt um Føroyar. „Føroyar?“ sigur hann. „Eg kendi einaferð ein føroying, vit gingu í somu samkomu.“ Eg spyrji hvar, og hann sigur: „Í Maryland.“ „Maryland,“ sigi eg, „so má tað hava verið eg.“ Og jú, so var. 

Hvørgin okkara búði í Maryland longur, og vit høvdu einki samband havt við hvør annan í fleiri áratíggju. Ikki so løgið, at vit ikki kendu hvør annan aftur. Nú smílist onkur og sigur: „Tað ber væl til at kenna fólk aftur, sum tú ikki hevur sæð í fleiri ár.“ Eg veit, eg veit, royni bara at troysta meg sjálvan. Altíð gott at hava okkurt, sum kann vera einum til – um ikki annað – eitt sindur av troyst.

Hvussu er og ikki, likam okkara eldast og broytast.

Við hasum sum bakstøði hugsaði eg, at gott kundi verið at hugt at nøkrum versum úr Seinna Korintbrævi. Seinna Korintbræv 4.16 til 5.1. Paulus tosar um hetta at eldast og broytast.

Ein lítil eygleiðing, áðrenn vit geva Paulusi orðið. Vit liva í eini tíð, har stórur dentur verður lagdur á góða heilsu og týdningin av at halda seg ungan, og tað er sjálvandi gott. Men tá ið tað er sagt, so er eisini neyðugt at minnast tað, sum Paulus skrivar her, at útvortis menniskja okkara, óansæð hvussu og hvat, vit gera, gongur til grundar. Vit mugu ikki gerast kløkk, tá ið fólk ikki kenna okkum aftur. 

Eg haldi, at fimti kapittul í Fyrstu Mósebók er so sigandi hesum viðvíkjandi. Vit lesa um fólk, sum livdu nógv longur enn tað, sum vit kenna til. Metúsalem bleiv næstan túsund ár, men so stendur um tey øll – Enok undantikin – at tey doyðu. Jú, sum bæði lívið og Paulus siga okkum, útvortis menniskja okkara gongur til grundar.

Gudmund Bruun, sáli, sigur í eini lestrabók: „Fyri deyðanum má hin sterkasti lúta. Tór bardist við gamla kelling. Hann mátti at enda gevast, navn hennara var elli.“

Og so geva vit Paulusi orðið (Seinna Korintbræv 4.16 og 5.1):

„Vit missa tí ikki mótið; nei, um so útvortis menniskja okkara gongur til grundar, endurnýggjast tó innvortis menniskja okkara dag frá degi.“
„Vit vita jú, at um jørðiska hús likams okkara verður brotið niður, hava vit bygning frá Gudi, hús, ið ikki er gjørt við hondum, ævigt í Himlum.“

Í 4.16 sigur hann, at útvortis menniskjað gongur til grundar, og í 5.1, at jørðiska hús likams okkara verður brotið niður. Og kortini er tónin positivur. Hann sigur jú í 16. versi:  

„Vit missa tí ikki mótið; nei, um so …“ 

Millum útsagnirnar um likam okkara í 4.16 og 5.1 nevnir Paulus tríggjar mótsetningar, sum hjálpa okkum at seta alt í rætt høpi. Mótsetningarnir eru:

  • Vit hugsavna okkum um dýrdina, ikki trongdina.
  • Vit hugsavna okkum um tað ósjónliga, ikki tað sjónliga.
  • Vit hugsavna okkum um tað æviga, ikki tað tímiliga.

Dýrdina – ikki trongdina (2. Kor. 4.17)

„Tí trongd okkara – sum er stokkut og løtt – virkar okkum í størri og størri yvirflóð æviga fylling av dýrd,“

Trongdin er eitt amboð, sum Harrin nýtir at virka fylling av dýrd. Við øðrum orðum at virka nakað gott og vakurt í okkum. Frá bíbilska sjónarhorninum er trongdin stokkut og løtt, meðan dýrdin, ið er okkara, gerst bara størri og størri, flýtur yvir og er ævig.

Tað ósjónliga – ikki tað sjónliga (2. Kor. 4.18)

„við tað at vit hava ikki hitt sjónliga fyri eyga, men hitt ósjónliga. Tí hitt sjónliga er tímiligt, men hitt ósjónliga ævigt.“

Í Hebrearabrævinum 11.27 stendur um Móses: 

„… hann helt á, sum hann hevði sæð hin ósjónliga.“

Tað var orsøkin til, at hvørki Móses ella Paulus mistu mótið.

Tað æviga – ikki tað tímiliga (2. Kor. 5.1)

„Vit vita jú, at um jørðiska hús likams okkara verður brotið niður, hava vit bygning frá Gudi, hús, ið ikki er gjørt við hondum, ævigt í Himlum.“

Fólkið í Korint var umgyrt av øllum tí flottasta, ið tátíðar heimurin hevði at bjóða. Í dag er tað alt samalt langt síðan farið. Hinvegin, so njóta bæði Paulus og tey, sum hann skrivaði til, beint nú heima í Himli tað æviga, tað besta, tað, sum ongantíð ferst og er ævigt.

Aftur til Seinna Korintbræv 4.16. Paulus kundi siga, at orsøkin til, at vit ikki missa mótið, er, at innvortis menniskja okkara endurnýggjast dag frá degi. Tað er ein endurnýggjan, sum eingin aldur ella sjúka kann darva. 

Spurningurin er tí:
Loyva vit Gudi at endurnýggja okkum? Ein góður spurningur at taka við okkum inn í nýggja árið.

Gamlir og góðir jólasálmar – seinni partur

Vit hyggja at fýra gomlum jólasálmum, so gamlir, at teir standa í Bíbliuni – í fyrstu kapitlunum hjá Lukasi. Tað er gamal siður at kalla teir við latínskum navni, og eru tað heitini, vit nýta her. Ljóðar jólaligari. Sum nevnt var í fyrra parti, so vóni eg ikki, at nakar heldur, at tað ljóðar ov katólskt.

Í fyrra parti hugdu vit at tí fyrsta sálminum Magnificat, nú venda vit okkum til hinar tríggjar.

Sum áður nevnt, so hava hesir sálmarnir ivaleyst ikki bara verið endurgivnir, men eisini sungnir. So hóast orðini at syngja, sangur ella sálmur ikki beinleiðis eru nýtt í tekstunum, loyva vit okkum at nýta tey her.

Benedictus (Lukas 1.68-79)

Sálmurin varð til í sambandi við, at Zakarias fekk málið aftur. Nýføddi sonur hansara skuldi fáa navn, og Elisabet vildi, at hann skuldi eita Jóhannes. Hinum til staðar dámdi tað ikki, og tey spurdu Zakarias, hvat hann helt. Hann bað um okkurt at skriva á og skrivaði so navnið Jóhannes. Zakarias hevði verið málleysur, síðan eingilin hevði gjørt hann so, tí hann ikki vildi trúgva. Men nú hann skrivar, hvussu sonurin skal eita, fyllist hann av Heilaga Andanum, fær málið aftur, og sálmurin Benedictus verður til.

Orsøkin til, at tey kalla sálmin „Benedictus“, er, at tað er fyrsta orðið í lovsonginum. Á føroyskum merkir orðið lovaður. Zakarias prísaði Gudi, profeteraði og segði (Luk. 1.68-69):

„Lovaður veri Harrin Gud Ísraels! Tí Hann hevur vitjað fólk Sítt og loyst tað út.
Hann hevur reist okkum upp frelsuhorn í húsi Dávids tænara Síns,“

Frelsuhornið er Kristus. Alt hetta er í tráð við tað, sum Gud lovaði í Gamla Testamenti. Og Hann hevur gjørt tað, so at vit kunnu tæna Harranum óttaleys í heilagleika og rættvísi.

Í seinnu helvt av sálminum syngur Zakarias, at nýføddi sonur hansara fer at gera vegir Harrans til reiðar. Alt hetta, sigur hann, er eymu miskunn Guds okkara fyri at takka, Honum, sum læt lýsing av hæddini vitja okkum og gjørdi tað fyri at leiða føtur okkara inn á veg friðarins.

Jólini minna okkum á, at vit – eins og Jóhannes – eru sett at javna Harranum vegin og soleiðis vísa teimum rundan um okkum á Kristus.

Gloria in altissimis Deo (Lukas 2.14)

Hesin sálmurin er øðrvísi enn hinir við tað, at hann er sungin av stórum himmalskum skara.

Vit kenna øll søguna um einglarnar og hirðarnar. Hirðarnir liggja úti á markini og halda vakt, og brádliga stendur eingil Harrans fyri teimum og sigur (Lukas 2.11-12):

„Tykkum er í dag Frelsari føddur, sum er Kristus, Harrin, í staði Dávids.
Og hetta skulu tit hava til tekin: Tit skulu finna barn, sveipað, liggjandi í krubbu.“

Og í somu stund er hjá einglinum stórur himmalskur herskari, ið lovar Gudi og syngur: Gloria in altissimis Deo. Einglarnir syngja um Gud á hæddini og dýrdina, sum er Hansara. Og teir syngja um, hvussu vit, sum eru her á jørð, kunnu njóta friðin, sum bara Hann kann veita. Og alt er tað møguligt, tí (Luk. 2.11):

„Tykkum er í dag Frelsari føddur, sum er Kristus, Harrin, í staði Dávids.“

Nunc dimittis (Lukas 2.29-35)

Maria, Jósef og barnið Jesus vóru í templinum. Tey vóru har í sambandi við, at tað vóru 40 dagar, síðan Jesus var føddur. Meðan tey eru har, møta tey gamla Símeoni. Heilagi Andin hevði opinberað Símeoni, at hann skuldi ikki síggja deyðan, fyrrenn hann hevði sæð hin salvaða Harrans. Tá ið hann hittir tey, vísir Harrin honum, at hetta barnið er hin komandi Frelsarin. Símeon tekur barnið Jesus í favn, lovar Gudi, og lovsongurin Nunc dimittis verður til.

Á latíni byrjar sálmurin við orðunum: Nunc dimittis servum tuum, Domine – „Harri, lat nú tænara tín fara.“ Í umseting Victor Danielsens lesa vit (Lukas 2.29-30):

„Harri, nú letur Tú tænara Tín fara hiðani í friði, sum Tú hevur sagt; 
tí eygu míni hava sæð frelsu Tína,“

Sálmurin er ein tøkk til Harran fyri at hava uppfylt tað, sum Hann hevði lovað. Símeon vendir sær síðan til Mariu og sigur henni, hvat tað fer at kosta henni at vera móðir hins Salvaða (Luk. 2.35):

„– ja, eisini tína egnu sál skal svørð fara ígjøgnum …“

Ja, tað er stórt at minnast, at Gud altíð heldur orð, men samstundis er tað eisini týdningarmikið at skilja álvaran av at vera partur av tí, sum Harrin ger, bæði tá ið tað kemur til tað jaliga og neiliga.

***

Og við hesum sálmunum ynskja vit tykkum eini gleðilig jól. 

„Dýrd veri Gudi á hæddini, friður á jørðini, í menniskjum góður tokki!“ Lukas 2.14

Gamlir og góðir jólasálmar – fyrri partur

Flestu amerikansku jólasálmarnir munnu vera væl kendir í Føroyum í dag. Soleiðis var tað ikki, tá ið eg fór til Amerika í hálvfjerðsunum. Jólasálmarnir, sum tey sungu har yviri, ljóðaðu einki jólaligir, helt eg, hevði í hvussu so er ongantíð hoyrt teir fyrr.

Seinni flutti eg til Filipsoyggjarnar. Har var tað ikki so nógv jólasálmarnir sjálvir, sum vóru øðrvísi, heldur tað, at tey byrja so ótrúliga tíðliga at spæla teir – longu í september. Hetta gjørdi seg sjálvandi bara galdandi, tá ið vit vóru av oynni – á oynni Balabac eru jú muslimar, so har er ikki nógvur jólasangur.

Tað eru næstan sjey ár, síðan vit fluttu til Italia. Tú skuldi hildið, at italienar høvdu ein ríkan siðaarv, tá ið tað kom til jólasálmar. Løgið, men at døma eftir tí, tú hoyrir rundan um teg, so lurta italienar ikki nógv eftir upprunaligum italskum jólasálmum. Alt er enskt. Kanska er tað alheimsgerðin.

Hugsaði at hugleiða eitt sindur um fýra ísraelskar jólasálmar. Hetta eru kanska ikki sum so beinleiðis jólasálmar, og tó haldi eg, at vit kunnu loyva okkum at kalla teir tað. Teir vóru, í hvussu so er, beinleiðis yrktir í sambandi við, at Jesus varð føddur. Sálmarnir eru í fyrstu kapitlunum hjá Lukasi. 

Tann fyrsti er lovsongur Mariu í Lukasi 1.46-55. Tann næsti er lovsongur Zakariasar í Lukasi 1.68-79. Tann triði er lovsongur einglanna í Lukasi 2.14. Og tann fjórði er lovsongur Símeons í Lukasi 2.29-32.

Vit vita ikki, hvussu hesir sálmarnir vórðu bornir fram, men nógv bendir á, at teir vóru ikki bara endurgivnir, men eisini sungnir.

Heilt síðan miðøldina hava hesir sálmarnir havt latínsk heiti. Latínskt verður ofta sett í samband við tað, sum er katólskt, men eg fari kortini at loyva mær at nýta latínsku heitini – ljóða jólaligari.

Heitið á sálminum hjá Mariu er „Magnificat“, sum merkir at seta høgt ella at dýrdargera. Heitið á sálminum hjá Zakariasi er „Benedictus“, sum merkir at signa ella prísa. Heitið á sálminum hjá einglunum er „Gloria in altissimis Deo“, sum merkir: „Dýrd veri Gudi á hæddini.“ Og heitið á sálminum hjá Símeoni er „Nunc dimittis“, sum merkir: „Nú letur Tú fara.“

Ov drúgt verður at hyggja at øllum fýra sálmunum hesa ferð, tí hyggja vit at hinum trimum í næstu grein.

Magnificat (Lukas 1.46-55)

Sálmurin er sungin í sambandi við, at Maria fór at vitja skyldkonuna Elisabet. Báðar eru við barn, og í báðum førum er tað tí, at Harrin hevur framt undurverk. Elisabet, sum hevði verið ófruktbør, og tí einki barn átti, var nú við barn, hóast hon og maðurin vóru væl við aldur. Og Maria var vorðin við barn, hóast hon var moyggj.

Maria er komin langa teinin úr Betlehem til fjallalandið, har Elisabet og maður hennara búgva. Tá ið tær síggjast, heilsar Elisabet Mariu og fyllist av Heilaga Andanum. Maria svarar aftur við Magnificat.

Heitið Magnificat er eftir fyrsta orðinum í latínska sálminum: „Magnificat anima mea Dominum.“ Umsett orðarætt: „Set høgt sál mín Harran.“ Í umseting Victor Danielsens er tað: „Sál mín setur Harran høgt.“

Maria setur Harran høgt, tí Hann hevur sæð til hana og hevur gjørt stórverk við hana, veldig verk. Hann hevur spjatt sundur tey hugmóðigu. 

Hon byrjar sálmin við at syngja um tað, sum er hent henni persónliga. Men so víðkar hon sjónarringin og lovprísar Harranum fyri tað, sum Hann hevur gjørt, ikki bara fyri hana, men fyri alt Ísrael.

„Hann hevur tikið Sær av Ísrael, tænara Sínum, fyri at minnast miskunn 

móti Ábrahami og avkomi hansara allar ævir – soleiðis sum Hann talaði til fedrar okkara.“ Lukas 1.54-55

Góður jólasálmur. Jólini, ja alt lívið eigur at vera merkt av, at vit seta Harran høgt, bæði fyri tað, sum Hann hevur gjørt fyri okkum persónliga, og tað, sum Hann hevur gjørt fyri alt fólk Sítt. Jú, sum hjá Mariu kunnu umstøðurnar kennast ræðandi, men okkum nýtist ikki at ræðast, vit kenna Hann, sum „… minnist miskunn“ (Luk. 1.54).

Ja, av sonnum – sál mín setur Harran høgt!

Av bókahillini: Fólk hava gloymt Gud

– hugleiðingar og sitat frá Solsjenitsyn

Eitt sindur um høvundin og bøkur hansara

Aleksandr Isayevich Solzhenitzyn fekk heiðursløn Nobels í bókmentum árið 1970. Tað má hava havt stóra ávirkan á meg, tí eg haldi neyvan, at eg minnist navnið á nøkrum øðrum høvundi, sum hevur fingið Nobelheiðurslønina.

Hann var væl kendur russiskur høvundur og ein av sovjetborgarunum í milliónatali, sum persónliga upplivdu óhugnaliga ræðuleikan í Stalin tíðini. Stutt eftir, at hann hevði tænt í herinum, varð hann fongslaður fyri at hava skrivað okkurt atfinnandi ímóti stjórnini og sat fangi frá 1945 til 1953. Eftir at vera latin leysur varð hann sendur í útlegd til Kasakstan.

Hóast hann møguliga er best kendur fyri sínar politisku útsagnir, so hevði hann eisini nógv at siga um trúarlívið, og tað er tað, sum eg hugsaði at siga okkurt um.

Solsjenitsyn vaks upp í einum gudsóttandi umhvørvi, men vendi tíðliga trúnni bakið. Seinni, eftir at hann var endaður í fangalegu, fór trúgvin at vakna aftur. Hann skrivaði seinni í sambandi við tað, hann hevði upplivað: 

„Eg eri uppvaksin í kristna umhvørvinum, men ungdómsárini varð eg ávirkaður av tíðarandanum í Sovjetsamveldinum og vendi øllum, sum hevði við trúnna at gera, bakið. Tá ið eg nú lesi brøv og annað, sum eg skrivaði um ta tíðina, eri eg sligin av ræðslu, tá ið eg hugsi um ræðuliga tómleikan, sum bíðaði mær.“

Kendastu ritverk Solsjenitsyns munnu vera bøkurnar Oyggjahavið Gulag. Hetta er bókaverk í trimum bindum, sum snýr seg serstakliga um fangalegurnar, serliga í Stalin tíðini.

Bøkurnar komu út í 1973, og Solsjenitsyn varð vístur burtur úr Sovjetsamveldinum í 1974. Hann var í útlegd, til hann fekk loyvi at flyta heim aftur í 1994.

Sitat úr Gulag Oyggjahavinum

  • Tað vit gera, tá ið vit tiga um tað ónda og grava tað niður so djúpt inni í okkum, at einki sæst til tað á yvirflatanum, er, at vit planta tað, og einaferð fer tað at vaksa uppaftur túsundfaldað.
  • Vælsignað ert tú fongsul. Vælsignað ert tú fyri at vera partur av lívi mínum. Tað var, meðan eg lá á rotnu stráunum, at tað rann upp fyri mær, at endamál lívsins er ikki tímilig vælferð, men at sálin búnast.
  • Óavmarkað vald í hondunum á avmarkaðum monnum leiðir altíð til miskunnarloysi.
  • Tað hevði verið so lætt, kundu vit bara skilt tey óndu frá teimum góðu. So einfalt er tað bara ikki, tí markið millum gott og ónt fer beint ígjøgnum hjartað á hvørjum einstakum menniskja.
  • Hugmóð grør á hjarta menniskjans eins nátúrliga, sum fiti grør á grísi.

Endurgivið úr røðu hjá Solsjenitsyn

Hetta er tikið úr røðu, sum Solsjenitsyn helt í London í 1983:

  • Meg minnist, at eg fyri meira enn hálvari øld síðan, meðan eg enn var barn, hoyrdi eldri fólk royna at greiða frá, hví so nógv ræðuligt var hent í Russlandi. Tey søgdu, at tað var tí, at fólk høvdu gloymt Gud, at alt hetta var hent. 
    Síðan havi eg nýtt nær um hálvtrýss ár at granska kollveltingina, sum fór fram okkara millum. Eg havi lisið hundraðtals frásagnir og havi longu givið út átta bøkur, har eg havi roynt at fingið skil á tí, sum hent hevur. 
    Skuldi onkur biðið meg í stuttum sett orð á høvuðsorsøkina fyri oyðandi kollveltingini, sum hevur gjørt enda á okkurt um trýss milliónum av okkara egnu, so hevði eg ikki kunnað sagt tað betur enn at endurtikið tað, sum tey gomlu søgdu: „Fólk hava gloymt Gud, tí er alt hetta hent.“

Í 1978 helt hann fyrilestur á kenda Harvard fróðskaparsetrinum í USA. Fólk væntaðu, at hann fór at tosa um alt tað ræðuliga, hann hevði upplivað í fangalegunum, men ístaðin fanst hann at vesturheiminum. Hann segði millum annað:

  • Tíðin er komin í vesturheiminum at leggja dentin ikki so nógv á menniskjarættindi sum á menniskjaábyrgd.

*****

Havi seinastu árini lisið nakrar bøkur eftir kenda hvítarussiska høvundin Svetlanu Alexievich. Áhugaverdur lesnaður. Eg visti ikki, tá ið eg fyrst skrivaði hetta, at hon varð fødd í Ukraina, og at bók hennara Bøn fyri Tjernolbyl, sum er júst lisin upp í útvarpinum, vann heiðursløn Nobels fyri fagrar bókmentir í 2015. Ger tað, hon skrivar, enn meira viðkomandi. 

Bøkur hennara eru settar saman av einrøðum, har fólk siga frá, hvussu tey upplivdu Sovjetsamveldið. Summi teirra lýsa, hvussu ørkymlandi tað er, at tað næsta ættarliðið als ongan áhuga tykist hava fyri tí, sum hendi. Tað er tað her og nú, sum telur, og einki annað.

Ein maður sigur frá, at hann gav soninum bøkurnar hjá Solsjenitsyn. Sonurin flenti bara at teimum. Sá tær sum gamlar og óviðkomandi. Fær okkum at hugsa um orðatakið, sum sigur, at tey, sum ikki vilja læra av søguni, verða noydd at liva hana umaftur.