Kann Prædikarin nýtast í dag? spyrji eg meg sjálva hendan sunnumorgunin. Mær hevur altíð dámt væl hendan tunga dýrgripin, væl vardan millum tær mongu blaðsíðurnar í Gamla Testamenti.

Tá ið eg las Prædikaran á fyrsta sinni, var tað eins og at finna vinin av øllum vinum. Ein, sum livdi fyri 4000 árum síðani,kundi stilla mínar tankar. Tosað verður um tíðarferðing. Her var ein, sum ferðaðist 4000 ár fram í tíðina at møta mær, og eg ferðaðist 4000 ár aftur í tíðina, so okkara tankar kundu renna saman í Prædikaranum. Tað var tann stórbæri kongurin Sálomo, sum Gud segði við (1. Kong. 3,12):

„Eg skal geva tær so víst og vitigt hjarta, at líki tín hvørki hevur verið, ei heldur skal koma eftir teg.“

Vísasti maður, sum nakrantíð hevur livað, hevur heiðurin at vera høvundur Prædikarans.

Sagt verður, at vit lesa fyri ikki at kenna okkum einsamøll. Og tað er satt. So les og skriva. Tak frá einum og gev øðrum.

„Tú kæri Sálomo kongur, fullur í vísdómi frá Gudi, ei finst tín líki. Vísdómur tín er so stórur, víður og berandi gjøgnum tíðir, at hann kann stilla okkara brotnu, strongdu tankar í november 2021.“

Einki er broytt síðani tá. Alt er tað sama og gongur somu ringrás. Sólin kemur upp og skundar sær niður aftur. Vindurin lækkar niður í sunnan, fer at mala, skiftur og skiftur, og vit føroyingar nikka játtandi. Áirnar renna í sjógvin. Sjógvurin verður ongantíð fullur. Alt pøsir seg út. (Les Prædikarin 1).

Sprota vit pøsa, so stendur m.a. „at møða fullkomiliga“. Vit kenna øll til at verða mødd fullkomiliga. Men tá hugsa vit ofta um likamliga møði. Tá ið vit kenna likamliga møði, er tað so ítøkiligt. Vit hvíla okkum og eru síðani til dystin fús. Men tað er ikki hesa møði, Prædikarin ger vart við. Her er talan um eina meiningsleysari pøsan. Ein pøsan, tú verður fangaður í, ein pøsan, sum ikki fær teg nakran veg.

Eitt kent danskt hugtak, sum verður nógv brúkt í dag, er „hamstrarahjólið“. Hugtakið lýsir ein hamstrara, sum rennur inni í hesum hjóli, men kemur ongan veg. Um hugtakið var til á døgum Sálomos, hevði hann kanska brúkt tað. Men hann brúkar onnur orð, sum vit í dag eisini kenna til. Orð sum fávitska og fáfongd.

Sálomo samanber fáfongd við eftirsókn eftir vindi. Eg hugsaði mangan, at eftirsókn eftir vindi var eitt løgið hugtak, inntil eg kannaði tað nærri og fann útav, hvussu sigandi tað í veruleikanum er: at sóknast eftir vindi er einki. Tá ið tú hevur fingið fatur á vindinum, er hann ikki vindur meira! Tú leitar, og tú leitar eftir friði og eydnu, men tú leitar á skeivum stað, ella á skeivan hátt, ella við skeivum hugburði. Tá ið tú hevur fingið fatur á vindinum, er hann ikki vindur meira. Og so byrjar ein nýggj leitan.

Prædikarin spyr, hvør nytta er í lívinum. Og tað spyrji eg eisini. Hvør nytta er í allari pøsingini, í hamstrarahjólinum. Hvussu liva vit í allari pøsingini og samstundis, hvussu verða vit leys av allari pøsingini? Sálomo sjálvur pøsti seg út. Hann royndi alt fyri at stilla hjartað. Hann royndi gleðina, láturin, vínið, bygdi hús, plantaði víngarðar, urtagarðar, lundir. Hann keypti trælir, trælkvinnur, nógv fæ, silvur og gull, dýrabarar skattir, sangarar, sangarinnur og nógvar konur. Sálomohevði óavmarkaða atgongd til alt ríkidømi í hesum heimi. Hann tók tað, honum lysti. Tað, hann tráðaði eftir, fekk hann.

Eg haldi sjálv, tá ið eg lesi hetta í kap. 2, at so tykist tað ikki serliga víst at taka alla hesa fáfongd til sín. Kongurin ger alt hetta, og tó er hann vísasti maður? Hvar er samanhangurin? Veit hann ikki, at hann finnur ikki eydnuna í hesum? Tað er júst í hesum, at svarið liggur. Hann leitar og leitar, men hann kemur sjálvur til ta niðurstøðu, at alt er fáfongd og eftirsókn eftir vindi. Alt, vit menniskjabørn hava fingið at stríðast við, er fáfongd.

Á denn hugleiðing frá mær undan advent og jólamánaði. Um eina viku fari eg upp á ovastaloft at taka jólaprýðið niður. Aftur í ár prýða vit, keypa gávur og góðan mat og pøsa okkum út. Næsta ár gera vit tað sama. Eg havi sjálv ferðast næstan 55 ferðir kring sólina. Hvør ferðin tykist ganga skjótari enn hin fyrra. Og tað tykist sum í gjár, at eg goymdi jólaskrúðiðfrá seinastu jólum burtur. Men eitt ár er farið, og eg geri tað sama umaftur. Tað er møðsamt. Men bert møðsamt, um hetta er tað einasta, sum er.

Alt snýr seg um, hvussu vit hugsa og hyggja at lívinum.

Sálomo gjørdist móður av lívinum. Hann leiddist við stríðið, honum var tillutað. Men hann sá eisini, at alt hevur tíð sína, eisini tað at gleðast í lívinum og stríðnum, sum Gud hevði givið honum. Og Gud hevur givið okkum tað, fyri at vit skulu óttast Hann.

Sálomo var ein vísindamaður. Hann rannsakaði lívið undir sólini – eins og vísindi gera í dag. Vísindi kanna tað skapta lívið, ikki tað yvirnatúrliga, tað sum finst „yvir sólini“.

Vit eru lyft upp um lívið yvir sólini, samstundis skulu vit liva lívið undir sólini. Hvat merkir hetta? Og hvussu finna vit troyst og hjálp í hesum? Tak frástøðu, hygg út um og upp um sólina. Hygg við nýggjum eygum eftir lívinum. Ella hygg við røttum eygum, eins og Sálomo kongur gjørdi. Tóat hann leiddist av fáfongdini, sá hann lívið sum gávu frá Gudi, og fáfongdin fekk hann at óttast Gud.

Hvønn dag, tá ið sólin rísur og fer sína troyttandi ferð um himmalhválvið, takka tá Gudi fyri alt, Hann gav okkum, fyri at vit skuldu óttast Hann. Hvussu kunnu vit annað? Hví skulu okkara tankar steðga við sólina? Vit eru lyft uppum, tí lívið undir sólini er bert ein lítil løta, so er ævinleikin.

Um tú ert á sosialu miðlunum, so hevur tú ivaleyst onkuntíð opnað ein av teimum og hugsað: “Hetta var løgið! Hetta er júst tað, eg gangi og hugsi um ella eri upptikin av.” Og so fært tú tað borðreitt á telefonini, sum um, at miðilin er tankalesari. Og tað er heldur ikki lygn, at teir eru tankalesararar. Ella teir kenna okkum so væl, at teir vita nágreiniliga, hvat okkum dámar at síggja og duga at rokna út gjøgnum logaritmur og data, hvussu vit bera okkum at, hvørji val vit gera, hvat okkum dámar o.s.fr.

Dokumentarfilmurin um “Social dilemma” (á Netflix) leggur kortini á borðið. Í filminum luttaka fyrrverandi teldusnillingar hjá stóru tøknuligu risunum Google, Youtube, Facebook og Twitter. Teir fortelja, hvussu slíkt virkar. Teir siga beinleiðis, at hetta oyðileggur okkara lív.

Tað, eg beit serliga merki í, tá eg sá hendan dokumentarin, var, at snillingarnir søgdu, at vit, ið eru á sosialu miðlunum, eru vøra hjá kapitalistiskum risum. Reklamurnar rinda hetta risa gildið, teir framleiða okkum. Tað vil siga, teir mynda okkum til ta vøruna, sum teir ynskja sær, og síðani senda miðlarnir fleiri reklamur júst til okkara tørv. Og vit, sum trúgva, at vit eru fræls og okkara egnu?

Teldusnillingarnir vóru sera svartskygdir viðvíkjandi hesum rákinum. Framtíðarútlitini eru døpur, og longu nú sæst ein týðiligur ótryggleiki millum fólk, ein vaksandi vantrúgv og í kjalarvørrinum av hesum mennast konspiratiónsteoriir. 

Her fer eisini ein polarisering fram, og misálit á politikarar og systemir økist. 

Teir trúgva eisini, at demokratiið verður burtur um eina tíð. Møguliga verður kríggj og hungursneyð, nevndu teir.

Upprunaliga ætlanin hjá miðlunum var kanska ikki hetta. Men tað er komið hartil.

Her er eingin vegur aftur, tí miðilin hevur megnað at bundið okkum til sín og flutt okkara lív yvir í ein skerm við bláum ljósi, ein sokallaðan bláan heim.

Heilarnir aftanfyri miðlarnar duga sera væl at fáa okkum í sítt net. Teir arbeiða altíð við okkara veiku økjum fyri at gera okkum bundin. Soleiðis virka rúsandi evni eisini.

Tann blái heimurin, vit reika runt í ein stóran part av samdøgninum er ikki veruligur. Hann er smíðaður til tín. Hann er innsneiddur og skraddaraseymaður til tín tørv. Hann er genialt gjørdur.

Veit ikki, um tit kenna filmin Truman Show? Tað er ein heimur, sum er gjørdur til ein persón, ein kunstigur heimur, sum Truman er føddur inní. Hann skal so vaksa upp í hesum heimi, og allur heimurin kann fylgja honum hvørt sekund av lívi hansara. Sjálvur veit hann einki, men livir í tí trúgv, at hetta er heimurin. Hini eru øll leikfólk. Men so smátt byrjar hann at avdúka hendan heimin. Nú er spælið spilt hjá Risanum aftanfyri, og hann fer at missa milliónir av krónum og hyggjarum, um Truman finnur útav tí. Til endan finnur Truman sannleikan og brýtur út í frælsið.

Fer tað at verða soleiðis hjá okkum? Eru vit í einum Truman-showi? Eg vildi sagt, “ja”, tað eru vit. Onkur annar fortelur tær tað, innast inni veist tú tað. Men vit bróta ikki út. Vit eru trygg her. Vit eru høvuðsleikarin í hesum bláa heimi. Vit klikkja, skrolla, sløkkja og skifta, sum vit hava hug til. Vit stýra øll og kenna okkum sum kongar. Tí vit eru kongar í hesum bláa kongaríki – men einsamøll. Eingin at vera kongur yvir. Líkamikið um vit fáa fylgjarar, likes og viðmerkingar í hópatali, so eru vit einsamøll. Tí hini eru øll kongar í sínum bláa heimi. Tey geva tær likes fyri at fáa likes frá tær. Soleiðis heldur spælið áfram.

Eg eri sjálv bundin at sosialu miðlunum. Sjálvt um eg kendi mínar veikleikar, so valdi eg at fáa mær Facebook og seinni iPhone. Telefonin dregur mínar tankar til sín áhaldandi og ótroyttilig. Eg kenni hendan Risan aftanfyri, sum hevur fingið meg í sítt net fyri at hava meg enn meira bundna. Men eg ætli mær úr Truman-showinum.

Sjálvt um miðlarnir hava givið mær nógvan íblástur, so kennist tað, sum eg havi mist kreativitetin burtur. Ikki heilt tó, men evnini at síggja samanhangir. Hetta er júst tað, sum eisini verður sagt, er trupulleikin hjá skúlabørnum. Tey “skifta og skrolla” so nógv í lívinum, at lívið gongur fyri seg sum á einari skoytubreyt.

Men hetta skuldi ikki ávirkað okkara trúgv? Vit vita, hvørji vit eru. Himmalborgarar, standa í Kristusi, byggja lívið á Klettin. Hava eitt gott grundarlag. Tað stendur, at vit eru fræls. Men er frælsið blivið ein sovipúta? Eru vit fræls frá tíðarandanum? Her er tíð til rannsakan.

Vit eru skapt í mynd Guds, men hava vit latið lívið yvir í hendurnar á Risanum? Ella er tað framvegis Gud, sum sleppur at mynda okkum til ta vøruna, vit eru ætlað til? 

“Vit eru smíð Hansara, skapt í Kristi Jesusi til góð verk, sum Gud frammanundan hevur lagt til reiðar, at vit skuldu liva í teimum” (Ef 2.10). Eitt, sum slóg meg í áðurnevnda dokumterfilmi um “Social Dilemma”, var, at tað var sagt, at tey ungu í dag eru minni intiativrík. Tað eru vit vaksnu ivaleyst eisini. Um lívið gongur fyri seg í hesum bláa heimi, hesum óveruleika, so sansa vit neyvan, hvussu tað spakuliga rennur úr hondum okkara. 

Telefonin er eitt amboð, siga vit. Tað er hálv lygn og hálvur sannleiki. Upprunaliga er telefonin ætlað til at náa ein annan persón, ið tú vilt tosa við. So telefonin er ikki eitt hent amboð longur. Tað er ein avgudur. Ein gudur, sum fortelur okkum alt um okkum sjálv, hvussu fantastisk vit eru, hvat okkum tørvar, og er ein “vinur” við okkum. 

Men tá bláa ljósið er sløknað, og veruleikin snýkir seg inn á meg, síggi eg, hvør perónur eg veruliga eri. Eg eri eitt ófullkomið menniskja. Ófiltrerað og óredigerað. Og soleiðis eru øll onnur. Øll í sama báti.

Tó eru vit óendaliga elskað av Skaparanum, sum frammanundan kendi okkum, elskaði okkum, dróg okkum til Sín, legði ætlan, at vit skuldu liva í teim verkum, Hann ætlaði okkum. Hann ynskir, at vit liva okkara fulla potentiali, at vit eru tøk við báðum hondum.

Vit áttu at sløkt tað bláa ljósið og tendra Hansara ljós.

„Men øll vit, sum við ongum fyri andlitinum avspegla dýrd Harrans, verða umbroytt til somu mynd, frá dýrd til dýrd; sum frá Harranum, ið er Andin.“ Seinna Korintbræv 3.18

Hesa seinastu tíðina hava USA og tess sameindu tikið sína hermegi úr Afghanistan. Landið hevur verið hersett í 20 ár, og hevur hetta havt við sær, at Afghanistan hevur verið eitt rímiliga frælst land.

Hóast Afganistan – eisini hetta tíðarskeiðið – hevur verið merkt av ófriði og mutri, so hava USA og tess sameindu kortini tryggjað fólkinum betri sømdir, enn tey høvdu undir stýrinum hjá Taliban. Og nú, tá ið seinastu hermenninir vórðu tiknir heim, sóu vit, hvussu skjótt Taliban yvirtók landið. Hetta førdi við sær ruðuleika og ótta millum fólkið.

Í mun til USA, Afghanistan og Taliban, so eru vit, sum hava sett okkara álit á Kristus, salt og ljós heimsins. Har Heilagi Andin er til staðar, verður rotinskapurin hildin niðri. Men tá ið Heilaga Andans kraft minkar ella er burtur, fær Satan fríari teymar. Heimurin, vit liva í, verður ongantíð fullkomin. Tað ónda er altíð til staðar. Í myrkrinum og fjaldu krókunum leggur tað ætlanir um at yvirtaka bæði okkum og land okkara.

Tað ónda vil hava okkum í myrkrið. Tað vil hava ruðuleika, ørkymlan og ótta. Tað vil kúga frælsið hjá tí einstaka, fjala andlitini, hesi andlit, sum eru myndberar Kristusar. Vit skulu goymast handan skortar og vankunnleika. Vit skulu ikki mennast sum menniskju, men skulu aftur gerast analfabetar. Vit skulu stýrast við lygnum Djevulsins við ótta og lygnum um, hvørji vit veruliga eru.

Latið okkum ongantíð gevast á hondum, men stríða hitt góða stríðið. Latið okkum ongantíð gloyma okkara støðu. Vit eru arvingar, himmalborgarar, longu sett í himmalska heimin saman við Kristusi. Vit hava ómetaligt virði, so nógv virði, at vit máttu keypast við blóðinum frá Gudi sjálvum. Las í morgun í Triðju Mósebók 27, hvussu nógv menniskjað tá kundi keypast fyri ella loysast frá heiløgum lyfti. Tað var ymiskt, alt eftir aldri og kyni. Men tíbetur er hetta broytt (Gal. 3.13), tí „Kristus keypti okkum leys undan banni lógarinnar, táið Hann var bann fyri okkum – …“ Ongin munur er á tíni støðu. Ert tú í Kristusi, so hevur lívið hjá tær stórt virði.

Vit hava frælsi. Frælsi at bera boðini víðari, koma úr tí, sum fjalir andlitið, fram í ljósið og verða myndberar Kristusar.

Men hvussu eru vit myndberar?

Vit liva í eini sera fløktari tíð. Smálutir í gerandisdegnum, sum hava lítið at týða, fáa ofta ov nógv rúm í lívi okkara, og tað, sum hevur týdning í lívinum, fær ofta ov lítið rúm. Tað er tann óndi, sum ørkymlar okkum. Tí mugu vit aftur og aftur fara til byrjanina og rannsaka okkum sjálv.

Hetta leiðir mínar tankar til Jóhannes 15. Her nýtir Jesus eina mynd av, hvørji vit eru í mun til Hansara og Faðirin. Myndin um víntræið og greinarnar, har vit eru greinarnar, Jesus er víntræið og Faðirin víngarðsmaðurin. Hann sigur, at verða vit verandi á trænum, bera vit ávøkst. Tað vil siga, at verða vit verandi í Honum, vilja vit bera ávøkst. Men um vit ikki verða verandi í Honum, verður greinin skorin av og tveitt í eldin. Hon er ávakstrarleys og er til onga nyttu.

Hetta merkir ikki, at boðini eru, at um vit ikki bera ávøkst, so verða vit fortapt, men at boðini eru, at tá vit verða verandi í Honum, bera vit ávøkst. Tá ið vit eru endurfødd, eru vit vorðin ein grein. Soleiðis eiga vit at síggja okkum sjálv og okkara einfalda lív. Eg eri ein grein á víntrænum, og soleiðis fari eg at bera ávøkst.

Um tú hevur aðrar tankar um teg sjálvan – til dømis, at títt lív fer ongantíð at bera ávøkst – so mást tú vísa hesum aftur og fáa aðra hugsan. Tað er Satan, sum billar tær slíkar lygnir inn. Hvørja ferð, vit vísa Satan aftur, vaksa vit í Gudi og styrkjast. Jú, vit eru veik menniskju, full í feilum, og syndin eltir okkum sum ein skuggi. Men tað er týdningarmikið ikki at stara seg blindan í skuggan, men at ganga í ljósinum.

Tað er víntræið, sum gevur ávøkstin. Greinin kann ongantíð í sær sjálvari geva ávøkst, men bert, tá ið hon er á trænum. Jesus er víntræið, og Hann gevur ta neyðugu føðina út í greinina. Greinarnar, harafturímóti, geva burturkastið aftur til træið. Vit skulu bera okkara synd, okkara burturkast til Hansara, so vil Hann áhaldandi reinsa greinina, og hon vil vaksa, nørast og bera ávøkst. Tað er eisini áhugavert, at Hann sigur, at vit ERU longu rein við ORÐINUM, Hann hevur talað. Orðið reinsar okkum framhaldandi.

Aftur og aftur verði eg hugtikin av skapanarverkinum. Ikki einans sum nakað ótrúliga vakurt, men eisini av myndunum, tað ber. Hesaferð myndin av víntrænum, sum Jesus brúkar, so vit betur skulu skilja Hansara boð um, hvørji vit eru.